سرویس ایرانیان خارج از کشور

اشاره:

سرویس ایرانیان خارج از کشور | به نام خدا، مشهد دوست داشتنی ما، علی رغم این که هم بزرگترین کلان شهر مذهبی جهان (از نظر وسعت) و هم نخستین آن هست، اما شوربختانه یکی از فقیرترین کلان شهرهای ایران از نظر تعداد مقالات یا یادداشت های علمی منتشره در مورد مطالعات هویت شهری با رویکرد بین المللی، دست کم در بستر اینترنت است.

اگر دو واژه ی «هویت شهری مشهد» و «بین الملل» را در بستر اینترنت جست و جو کنید، نتایج مؤثر و چشمگیر نیست! گویی اساتید دانشگاه، فضلای حوزه، چهره های شاخص آکادمیک، پژوهشگران، اهالی مطبوعات و رسانه و...، همه تصمیم گرفتند در این باره سکوت کنند. 

جای تعجب آنجاست حتی بسیاری از صاحب نظرانی که دارای تألیفات و یا مقاله های فراوان در حوزه ی مطالعات اجتماعی هم هستند، آنها نیز از هر دری سخن گفته اند، جز در باره ی رویکرد بین المللی شهر و به طور مشخص پنج گروه مؤثران غیرایرانی شاخص در خراسان؛ به راستی چرا؟

پنج گروهی که عبارتند از: زائران، دانشجویان، سرمایه گذاران، گردشگران سلامت و نیز مهاجران قانونی؛ 

از آنجایی که «کاچی همیشه بهتر از هیچی است»، تصمیم گرفتیم خلاصه نتایج سه رخدادی که در گذشته، مرتبط با همین موضوع یا نزدیک به آن در مشهد اتفاق افتاده، طی یک یادداشت تقدیم حضور مخاطبان گرانقدر کنیم.

بویژه برای فرهیختگانی که مباحث «رویکرد بین المللی شهر رضوی» خاصه از منظر هویت شهری و تبلور عینی آن در آئینه ی زیارت برای آنان مهم است.

امید که این کند و کاو آسیب شناسانه در نظرات قدیمی کارشناسان و صاحب نظران، باعث شود تا افق دید ما نسبت به وضعیت گذشته، حال و آینده ی این کلان شهر زیارتی، کمی رنگ و روی آینده پژوهانه بگیرد.

این طور هم می توان گفت که بیایید با هم افزایی اندیشه های خردورزانه، کاری کنیم تا پیوست زیارت با محوریت زائران داخلی به اضافه ی پنج گروه مؤثران غیرایرانی این دیار، نخستین ضمیمه ی الزام آوری باشد که باید برای هر طرح و پروژه ی مصوب در عرصات مختلف شهری و استانی، تعریف گردد، و گرنه آن طرح، اصلاً تصویب و به مرحله ی اجرا نرسد.

برداشت اول

☀️ مدیر اندیشکده آصف: مشهد باید محبوبترین جهانشهر فرهنگی معنوی باشد

💬 تاریخ انتشار: ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۵ | منبع: ایرنا 

مدیر اندیشکده صنعت و فناوری (آصف) گفت: مشهد از دیدگاه آینده پژوهی باید تبدیل به محبوبترین جهان شهر فرهنگی معنوی دانش بنیان در دنیا شود.

مهندس عقیل ملکی فر در نشستی با عنوان 'هویت آینده شهر مشهد' در دانشگاه فردوسی افزود: این چشم انداز از شهر مشهد بر اساس نظریه و ایده موج تدوین شده است.

مهندس عقیل ملکی فر کیست؟ وی متولد سال ۱۳۳۶ شاهرود و آینده‌پژوه پیشکسوت، بنیان‌گذار اولین اتاق فکر خصوصی ایران اندیشکده آصف و بنیان‌گذار شبکه ی مدارس تعالی آصف است. مدرک کارشناسی مخابرات خود را از دانشکده ی برق دانشگاه صنعتی خواجه نصیر و مدرک کارشناسی ارشد صنایع را از دانشگاه صنعتی امیرکبیر اخذ کرده است. وبگاه شخصی

وی گفت: برای پیش بینی آینده الگوها و ابزارهایی وجود دارد که از جمله این الگوها ایده موج است که در سال ۱۹۸۰ میلادی مطرح شد و آلوین تافلر هم کتاب معروف موج سوم خود را بر اساس همین ایده نگاشت.

او افزود: موج یک الگوی اقتصادی فنی است که شیوه کسب قدرت و ثروت را در جوامع انسانی دگرگون می کند، به طور مثال طبق ایده تافلر انسان تاکنون سه موج کشاورزی، صنعتی و اطلاعاتی را پشت سر گذاشته و در حال ورود به موج چهارم است.

وی گفت: طبق نظریه تافلر انسان در ابتدا قدرت و ثروت را از زمین کسب می کرد و به همین خاطر جامعه انسانی هم در همه جهات فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و معیشتی جامعه ای کشاورزی بود.

او افزود: انسان طبق ایده تافلر با گذر از موج کشاورزی به موج صنعتی وارد شد یعنی ماشین و کارخانه موجب کسب قدرت و ثروتش می گردید و پس از آن وارد عصر اطلاعات گردید یعنی دوره ای که در آن کسانی ثروتمند و قدرتمند می شوند که بتوانند اطلاعات، خلق کنند.

عضو مؤسس انجمن مدیریت تکنولوژی ایران گفت: در عصر اطلاعات و دانایی، منبع خلق ثروت و قدرت علم و تکنولوژی است که از راه تحقیق به دست می آید و منجر به خلق محصولات یا خدمات جدید می شود که به آن نوآوری می گویند و کشور ما تازه وارد این موج شده است.

ملکی فر افزود:در موج سوم جامعه دانش بنیان است که اقتصاد دانش بنیان و شهرهای دانشی و سازمانها و شرکت های دانش بنیان را خلق می کند پس ما باید به مدیریت شهری دانش بنیان هم برسیم.

او گفت: برای موج چهارم هم دو پیش بینی وجود دارد که یکی در پژوهشکده آصف ایران مطرح شده و آن این است که موج چهارم تمدن انسانی شامل عصر فرهنگ و صنایع فرهنگی می شود؛ یعنی از این پس بشر وارد مرحله ای شده که فرهنگ موجب خلق ثروت و قدرت او می شود.

وی افزود: دیگری نظر دکتر سهیل عنایت الله آینده پژوه برجسته پاکستانی است که موج چهارم را عصر معنویت نامگذاری کرده است که تعارضی با عصر فرهنگ و صنایع فرهنگی ندارد؛ چرا که او به نیاز اشاره می کند و ما به ابزار پاسخ به آن نیاز.

دکتر سهیل عنایت الله آینده پژوه برجسته پاکستانی کیست؟ (Sohail Inayatullah) پژوهشگر و آینده پژوه پاکستانی الاصل اهل استرالیا است. وی برای ابداع روش تحلیل لایه لایه‌ای علت‌ها شهرت دارد و در حال حاضر استاد میهمان مؤسسه عالی آینده پژوهشی در دانشگاه تامکانگ در شهر تایپه کشور تایوان است. وی دانشمند برجسته علوم اجتماعی و در رشته‌های آینده پژوهی در علوم سیاسی و کلان تاریخ در فلسفه تحصیل کرده‌ است. او زاده ی لاهور پاکستان ولی در حال حاضر ساکن ایالت هاوایی آمریکاست.

او ادامه داد: از طرفی نسل جدیدی از شهرها در حال ظهور هستند که به آنها متروپلیس یا جهانشهر می گویند؛ یعنی شهرهایی که قلب تصمیمات و اتفاقات یک حوزه در آنجا می تپد مثل ژنو که پایتخت دیپلماسی جهان است.

وی گفت:چشم اندازی که برای شهر مشهد ارائه شد یعنی محبوبترین جهانشهر فرهنگی معنوی دانش بنیان متکی بر این تئوریهاست و این که مشهد در ذات خود شهری فرهنگی است.

او افزود: در این چشم انداز تعریف شده الزامات و اقتضائات هم موج سوم و هم موج چهارم نظریه موج لحاظ شده است.

وی گفت: در دنیای امروز جهان شهرها برای خود تخصص تعریف می کنند مثلا شهر لاهه پایتخت حقوقی دنیاست، یا لندن شهری مالی و فرهنگی است. وی افزود:

اما مشهد کنونی دچار تناقض مأموریتی است و معلوم نیست که می خواهد مرکز توریسم درمانی باشد یا شهری تجاری یا مذهبی یا مرکز صنایع غذایی؟ در حالی که هم اکنون ما در دنیا جهان شهری که مأموریت عمومی داشته باشد، سراغ نداریم!

نظر دکتر ابراهیم فیاض چیست؟

استادیار گروه انسان شناسی دانشگاه تهران نیز در این نشست گفت: هم اکنون جهان با یک دوره فروپاشی مواجه شده و فروپاشی قرن بیست و یکم این است که دیگر مفهوم دولت - ملت در حال از بین رفتن است.

دکتر ابراهیم فیاض کیست؟ وی متولد ۱۳۴۲ در کازرون، پژوهشگر ایرانی در حوزه ی جامعه‌ شناسی و مردم‌ شناسی و استاد گروه مردم‌ شناسی دانشگاه تهران است. او مدرک کارشناسی را در رشته ی جامعه‌ شناسی (۱۳۷۲)، کارشناسی ارشد را در رشته ی مردم‌ شناسی (۱۳۷۴)، دکتری را در رشته ی فرهنگ و ارتباطات از دانشگاه تهران (۱۳۸۱) اخذ کرده‌ است. فیّاض در باب فرهنگ در ایران معتقد است: «فرهنگی که پویا نباشد، مرده‌ است و محورِ اساسی من، زندگی ایرانی است.»

دکتر ابراهیم فیاض افزود: در وضعیتی که دولت - ملت سقوط می کند یا به انحطاط می گراید، شهرها جای دولت - ملت ها را می گیرند به خصوص شهرهایی که مثل مشهد بُعد استراتژیک دارند.

وی گفت: مشهد و حوزه تمدنی خراسان، تاکنون دوبار در گذشته ایران تمدنسازی و تاریخ سازی کرده است که بار نخست آن پس از حمله اسکندر به ایران و بار دوم آن پس از ورود اسلام به کشورمان بوده و ایران از این حیث مدیون خراسان و مشهد است.

او با اشاره به شاخص هایی از وجوه فرهنگی و تاریخی شهر مشهد افزود: 

مشهد هم اکنون از بزرگترین و مهمترین شهرهای اورآسیاست و از شهرهای بنیادی جاده تمدنی ایران محسوب می شود که تا شمال آفریقا امتداد دارد.

گفتنی است: نشست "هویت آینده شهر مشهد" روز سه‌‌شنبه مورخ ۱۴ اردیبهشت ماه ۱۳۹۵، در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.

پوستر نشست:

برداشت دوم

☀️ برادران: هویت شهر مشهد را در تراز شهر اسلامی، تنظیم کنیم

💬 تاریخ انتشار: ۳ تیر ۱۴۰۱ | منبع: ایرنا

دکتر محمد مهدی برادران در اجلاسیه و مجمع عمومی گروه شهریاران مشهد و افتتاحیه اندیشکده شهریاران که در سالن همایش کارخانه نوآوری برگزار شد، عنوان کرد: 

بین اندیشمندان مدیریتی این بحث وجود دارد که بزرگترین سرمایه‌ چیست؟ برخی سرمایه را اطلاعات و برخی انسان می‌دانند که طبق جمع‌بندی انجام شده، مهمترین سرمایه‌های یک کشور را انسان‌های دانش‌محور که متشکل از جوانان هستند، تشکیل می‌دهد که در کشور ما این سرمایه دارد کمرنگ می شود.

معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت افزود:  باید توجه داشته باشیم که چگونه این سرمایه‌ها را حفظ کنیم و چه استفاده‌هایی از آنان ببریم. عمر و دوره جوانی ما گذشت، چقدر توانستیم افراد جوان را جایگزین خود کنیم؟ رابطه ما با شکاف بین نسلی چیست؟ نسل جدید چقدر ما را قبول دارند و چقدر توانستیم تجربیات، اندیشه شکست‌های خود را به آنها منتقل کردیم؟ هم زبان و هم‌ کلام شدن با آنها نکته مهمی است که در این اندیشکده باید مورد توجه قرار بگیرد. 

وی افزود: مفهومی با عنوان شهر هوشمند ارائه دادیم که در ابتدای شورای شهر گذشته به آن جفا شد. این عنوان همه جا آورده شد، اما هیچ کاری برای آن انجام نشد که البته شهردار سابق کارهایی اصلاحی را انجام داد.

برادران ادامه داد: نمی‌توانیم از شهر هوشمند صحبت کنیم و از مشارکت صحبت نکنیم، نمی‌توانیم با نگاه انحصاری و استبدادی ادعای شهر هوشمند کنیم. یکی از مباحث شهر هوشمند ایده‌پردازی است.

وی گفت: ما در ایده‌پردازی رتبه اول جهان را داشتیم! گفتنی است که باید کارهایی انجام دهیم که بتوانیم مشهد را در مقیاس بین‌المللی تعریف کنیم.

برداشت سوم

☀️ دکتر اکبری: مشهد ملوک‌الطوایفی اداره می‌شود

💬 تاریخ انتشار:  ۲ بهمن ۱۳۹۶ | منبع: ایسنا

 عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: نهادهای قدرت در مشهد هر کدام نظام منحصر به خود را دارند و این شرایط باعث موازی‌کاری در کار دستگاه‌ها و ایجاد ساختاری ملوک‌الطوایفی می‌شود.

دکتر حسین اکبری، جامعه شناس در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه فرهنگ چندتکه مشهد، نتیجه مدیریت چندپاره است، تصریح کرد: به دلیل وجود مدیریت چندپاره در شهر، هر سازمانی حوزه نفوذ ویژه خود را دارد، بنابراین هیچ نوع همکاری و هم‌افزایی وجود ندارد. 

دکتر حسین اکبری کیست؟ وی استادیار گروه علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد و جامعه شناس است. او مدرک کارشناسی را از دانشگاه شهید باهنر کرمان، مدرک کارشناسی ارشد را از دانشگاه شهید بهشتی تهران و دکتری جامعه شناسی  خود را از همین دانشگاه اخذ کرده است. آسیب شناسی اجتماعی مهاجرت و به حاشیه راندن گردشگری مذهبی، هویت و ملت سازی از جمله زمینه هایی است که وی در باره ی آنها قلم زده است.

این شرایط باعث می‌شود که در مقابله با آسیب‌های اجتماعی، عملاً هیچ همکاری یک‌پارچه‌ای نباشد. در حاشیه شهر یک ستاد حمایتی وابسته به امام‌ جمعه، ستادی دیگر وابسته به شهرداری، ستادی وابسته به آستان‌ قدس و... در حال فعالیت است که باعث بروز موازی‌ کاری برای حمایت از نیازمندان می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد توضیح داد: عدم اتفاق نخبگانی باعث شده که عملاً طرح‌هایی که در زمینه آسیب‌های اجتماعی و توسعه شهری وجود دارد، هیچ تأثیری در شهر نداشته باشند. 

متأسفانه استراتژی وجود ندارد. شهرداری، استانداری، آستان قدس هرکدام مجوزهایی برای ساخت‌وسازهای خودشان صادر می‌کنند. باید دانست که این اقدامات، سرمایه‌ها و منابع مالی را هدر می‌دهد و هیچ‌گاه برنامه منسجمی برای رفع مشکلات حاشیه شهر تدوین نشده است. 

اکبری اظهار کرد: از جمله طرح‌های دولتی که هزینه‌های بسیاری را در برداشته و نتیجه‌ای نداشته است، تقسیم کار بین سازمان‌های گوناگون دولتی از جمله، شورای هماهنگی موادمخدر، سازمان ورزش و جوانان و سیستم‌های سپاه و... مشهد برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی است که تقریباً هماهنگی مناسبی بینشان وجود ندارد.

هویت فرهنگی‌ مذهبی مشهد از بین رفته است

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: مشهد شهری مذهبی- فرهنگی قلمداد می‌شود و شهرهای دیگر، چون تهران، شهری مدرن با مراکز خرید و جای تفریحی به حساب می‌آید، بنابراین کسی انتظاری ندارد تا در تهران محیط و فضای شهری فرهنگی ببیند.

وی با بیان اینکه «با بررسی گذران وقت زائران مشهد، به این نتیجه رسیدیم که در شلوغ‌ترین ساعت‌های روز که قبل از ظهر است تنها ۳۰ درصد از زائران، در حرم بوده و ۷۰ درصد دیگر، در شهر هستند، گفت: پژوهش‌ها نشان داده که میزان ماندگاری افراد در حرم در حال کاهش است. در گذشته، سه یا چهار ساعت در روز را زیارت می‌کردند و امروز تنها یک ساعت در حرم حضور دارند، بر همین اساس، مفهوم زیارت در حال تغییر است.

اکبری با اشاره به اینکه تعریفی که هر شهر از فرهنگ خود و گویشش می‌سازد، در رابطه با معرفی هویت فرهنگی آن شهر بسیار بااهمیت است، اظهار کرد: به لحاظ تاریخی، پیشینه‌ای که در مشهد و حواشی زیارت شکل گرفته، برای زائران تجربه خوبی نبوده است. 

ما با گذشت سال‌ها نتوانستیم، حتی بازاریان پیرامون حرم را آماده برای بروز رفتار دینی کنیم تا در فروش اجناس خود به ضرر زائران عمل نکنند و این پیش‌ زمینه برای مسافرانی که به مشهد سفر می‌کنند، ایجاد شده که مشهدی‌ها در فروش خود عدالت را رعایت نمی‌کنند. 

زیارت را تبدیل به یک امر اقتصادی کرده‌ایم

وی با بیان اینکه باید توجه داشت که نباید بازاریان پیرامون حرم، با هر سود و شرایطی تجارت کنند، تصریح کرد: نوع بافت اطراف حرم به‌گونه‌ای است که لذت زیارت را برای زائران از بین می‌برد. در واقع مشهد، استراتژی فرهنگی، برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های مذهبی خود در جهت بهبود شرایط فرهنگی ندارد و زیارت را تبدیل به یک امر اقتصادی کرده و به دنبال آن زائر نیز تبدیل به یک موجود اقتصادی شده است.

رتبه خراسان رضوی در آسیب‌های اجتماعی

اکبری با اشاره به اینکه مهم‌ترین راهکار برای مقابله با جرایم اجتماعی شهر مشهد، استراتژی مقابله و تعیین جایگاه هر کدام از سازمان‌های دولتی و هماهنگی میان آن‌هاست، افزود: آمارهای به دست آمده در طول سال‌های ۹۱- ۹۵ نشان‌دهنده این است که استان خراسان‌ رضوی در زمینه آسیب‌های اجتماعی چون طلاق، اعتیاد، حاشیه‌نشینی و درگیری جزو پنج استان نخست کشور است. 

حدود هشت درصد جمعیت کشور در استان خراسان‌ رضوی سکونت دارند، بنابراین هرچه میزان جمعیت افزایش پیدا کند، به همان نسبت میزان جرایم و آسیب‌های اجتماعی رشد می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد توضیح داد: باید توجه داشت که نوع آسیب‌های اجتماعی در بالای شهر و پایین شهر متفاوت است؛ برای نمونه اعتیاد. در پایین‌شهر، معتادان، کارتن‌خواب هستند، درحالی که در بالای شهر چنین نیست، چراکه افراد معتاد را جمع‌آوری می‌کنند. 

همچنین افراد، وضعیت مالی مناسبی دارند و به‌راحتی مصرف می‌کنند. برای مثال در پارک‌های منطقه گلشهر، افراد در فاصله اندکی از هم مواد مصرف می‌کنند و سرنگ‌های تزریق در همه‌جا ریخته است، این در حالی‌ست که چنین شرایطی در بالای شهر وجود ندارد. 

وی با بیان اینکه یکی از مواردی که در ایجاد جرایم اجتماعی تأثیر دارد، فقر شهری و بیکاری است، اضافه کرد: از عواملی که باعث گرایش افراد به اعتیاد می‌شود، بیکاری و فشارهای مختلف اقتصادی و اجتماعی است. زمانی که کار و تفریح در شهر وجود داشته باشد، درواقع جایی که افراد بتوانند انرژی‌های خود را تخلیه کنند، به سراغ جرم نمی‌روند. یکی از راه‌های خلاصی افراد از فشارهای اقتصادی مالی، مصرف مواد مخدر است. 

آمار درگیری و نزاع در مشهد رو به افزایش است

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه آمارهای نزاع و درگیری در شهر مشهد بسیار نگران‌کننده است، عنوان کرد: میزان درگیری هر ساله نسبت به سال گذشته، جهش خاصی داشته است که افزایش این پدیده، نشان‌دهنده تأثیر ناکامی‌های اجتماعی در مشهد است. 

باید توجه کرد که شهر مشهد به‌سرعت به سمت مدرن‌شدن می‌رود، این درحالیست که بیشتر شهروندان مشهدی از این فرایند توسعه هیچ بهره‌ای نبرده‌اند که نشان‌دهنده دوتکه‌شدن شهر است.

وی ادامه داد: بروز خشونت افراد، انواع گوناگونی دارد. نزاع و درگیری، وندالیسم و... که راهکارهایی برای رهاشدن از فشار ناشی از ناکامی هستند. افرادی که دچار غضب اجتماعی می‌شوند، برای نمونه زمانی که شاخه درختی را می‌شکنند یا روی ماشین مدل بالا خط می‌کشند، احساس قدرت می‌کنند. 

به همین دلیل است که انواع خشونت‌های فردی و تخریب اموال عمومی در مشهد گسترش پیدا کرده و مشهد مستعد رفتارهای شورشی شهری است. 

اکبری با بیان اینکه «اگر بخواهیم افراد را از احساس ناکامی خارج کنیم، نیازمند یک رویکرد علمی و اجرایی هستیم»، توضیح داد: اگر رویکرد مورد نظر علمی نباشد، مشکلات بسیاری را به بار می‌آورد. 

برای نمونه، بهزیستی به معتادان ترزیقی، سرنگ در تعداد بالا می‌دهد تا از سرنگ مشترک استفاده نکنند. این اقدام گرایش معتادان را به تزریق بیشتر می‌کند؛ درنتیجه عملی که برای بهبود شرایط اعتیاد انجام شده، وضعیت را بدتر می‌کند.

مسائل اجتماعی، شبکه‌ای متصل هستند

این استاد دانشگاه گفت: شهروندان مشهدی پتانسیل لازم برای بروز رفتارهای شورشی را دارا هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه «بررسی‌های انجام‌شده، نشان‌دهنده این است که پراکندگی جرایم هم‌پوشانی دارند»، افزود: اعتیاد، فساد و درگیری در شهر، بسیار بالاست. 

درواقع مسائل اجتماعی، شبکه‌ای متصل هستند و هم‌بستگی بالایی دارند. براساس همین بررسی‌ها، مردم مشهد دیدگاهی از محل زندگی خود دارند که شهر را به دو بخش تقسیم می‌کند؛ یک بخش کم‌برخوردار و سرشار از آسیب و بخشی سراسر برخوردار.

وی خاطرنشان کرد: شهر مشهد شهری یک‌پارچه نیست؛ درنتیجه برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی در هر محدوده به یک برنامه خاص نیازمندیم که متناسب با پتانسیل‌ها و فرصت‌های منطقه باشند. باید دانست که یک نسخه برای رفع جرایم اجتماعی شهر مشهد فاجعه‌بار است. 

عوامل افزایش‌دهنده آسیب‌های اجتماعی در مشهد

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه مراکز استان‌ها خاصیت هنجارفرستی دارند، بیان کرد: چندپارگی یا به عبارتی دیگر نبود فرهنگی یک‌سان، ساختار اجتماعی، اقتصادی مشابه و شکاف طبقاتی بسیار زیاد، بین دهک‌های بالا و پایین جامعه از جمله عواملی هستند که باعث افزایش سطح آسیب‌های اجتماعی در شهر مشهد شده‌اند. 

اکبری با اشاره به این که طیف گسترده‌ای از مردم مشهد و نواحی استان، در سه یا چهار دهک پایین درآمدی قرار دارند، عنوان کرد: براساس بررسی‌های انجام شده روی هفت هزار نمونه در شهر مشهد، حدود ۶۴ درصد از جمعیت در سه دهک پایین درآمدی قرار دارند و در فقر به سر می‌برند، این درحالی‌ست که هزینه و درآمد دهک بالای جامعه ۱۹ تا ۲۰ برابر، بیشتر از دهک پایین است، درنتیجه شاهد شکاف درآمدی بسیار زیاد در شهر مشهد هستیم.

وی با بیان اینکه مشهد از لحاظ فرهنگی، کاملاً چندتکه است، خاطرنشان کرد: این شرایط، امکان تضاد، درگیری و وقوع جرایم اجتماعی را افزایش می‌دهد. در این شهر، انسجام و پیوستگی اجتماعی پایین است و  یک‌سری خرده‌فرهنگ‌های متفاوتی وجود دارد که به سلیقه خود عمل می‌کنند. باید توجه داشت که یک‌سانی فرهنگ، می‌تواند حالت کنترلی روی رفتار افراد داشته باشد.

وی ادامه داد: نابرابری اجتماعی و شکاف طبقاتی پدیده‌ای به نام احساس محرومیت نسبی را در افراد طبقات پایین جامعه و مناطق حاشیه شهر به وجود می‌آورد و همین احساس محرومیت نسبی از دلایل اصلی وقوع انواع جرایم اجتماعی است، به‌گونه‌ای که افراد، دچار ناکامی می‌شوند و سطح نزاع و درگیری افزایش می‌یابد.

حاشیه شهر شامل چه مناطقی می‌شود؟

اکبری تصریح کرد: حاشیه شهر، از سمت غرب، شامل منطقه 12، 2، 3، 5، 6 و 7 است. ساکنان این مناطق عموماً سطح درآمدی و تحصیلی پایینی دارند که تجمع انواع آسیب‌ها در همین مناطق است. براساس الگوی به دست آمده از آسیب‌های شهری مشهد، عموماً حاشیه‌نشینی و فقر یکی از دلایل ایجاد آسیب‌هاست. حاشیه شهر مشهد به لحاظ مساحت شهری، دارای مساحت کمتری است، این درحالی‌ست که جمعیت بسیاری را در خود جای داده است.

وی با بیان اینکه مهاجرت‌ها عموماً پلکانی است، تشریح کرد: مشهد بیشترین شهر مهاجرپذیر در استان‌ خراسان‌رضوی است، درواقع روند مهاجرت به این شکل است که در مرحله نخست از روستاها به شهرهای کوچک و پس از یک یا دو نسل به مشهد مهاجرت می‌کنند. امروزه الگوی مهاجرت نسبت به گذشته تغییر کرده است. در گذشته این مهاجرت‌ها، برای رفع نیازهای اولیه چون خوراک و پوشاک و... بود و امروزه برای بهبود کیفیت زندگی خود، آموزش بهتر و خدماتِ بیشتر است.

اکبری توضیح داد: با توجه به نقشه توسعه کالبدی شهر، مشهد هر ۱۰ سال، یک‌بار توسعه خاصی را پیدا می‌کند. درواقع لایه‌هایی در آن به وجود آمده است که جزو بافت شهری مشهد نیست. براساس بررسی‌های صورت‌گرفته بر روی ۷۰۰۰ نمونه، حدود ۴۰ درصد آنان متولد مشهد نبوده‌اند و این درحالی‌ست که میزان این آمار در حاشیه‌های شهر، به ۵۰-۶۰ درصد می‌رسد. بر این اساس، شهرهای مهاجرپذیری چون مشهد، باید توانایی ادغام مهاجران را به لحاظ فرهنگی و اجتماعی داشته باشند که متأسفانه شهر،  فاقد این توانایی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه مهاجران، با شرایط نامناسب مالی در حاشیه‌ها سکونت می‌کنند، تصریح کرد: همه مهاجرانی که در وضعیت بد مالی هستند، ساکن حاشیه‌های شهر می‌شوند که باعث تشدید حاشیه‌نشینی است، این درحالی‌ست که بسیاری از افراد زاده شهر مشهد، به دلیل ناتوانی مالی در حاشیه‌ها ساکن شده‌اند. 

سطح بالای بیکاری در مشهد با وجود سرمایه‌های فراوان شهری

وی ادامه داد: یکی از دلایل فقر شهری، مهاجرت‌های افراد سطح پایین درآمدی است. هنگامی که جمعیت زیاد مهاجر، با سطح درآمدی پایین به شهر داریم، باید بدانیم که لایه‌های شهر مشهد تشکیل‌شده از افراد کم‌برخوردار اقتصادی است، این درحالی‌ست که مشهد هر ساله حدود 30 میلیون زائر دارد و بسیار شگفت‌انگیز است که فرصت‌های اشتغال شهر، اندک باشد و سطح بیکاری بالا. پرسشی که مطرح می‌شود این است که چرا مدیران شهری نمی‌توانند از این فرصت‌ها، در ایجاد اشتغال، کارآفرینی، تولید و ثروت، استفاده کنند؟ 

اکبری اظهار کرد: این مهاجران در موج نخست مهاجرت که به شهر می‌آمدند، در مسیرهای شهر یا روستای خود ساکن می‌شدند تا در کنار دیگر نزدیکانِ مهاجرت‌کرده خود باشند و بتوانند یک‌دیگر را پشتیبانی کنند، این درحالیست که امروز و در موج دوم مهاجرت، در مناطق دیگری چون منطقه 9 و 10 سکونت می‌کنند و تلاش دارند تا ارتباطی با نزدیکان و هم‌روستایی‌های خود نداشته باشند و در جستجوی گم‌نامی هستند.

وی با بیان اینکه هر منطقه‌ای که در آن، تراکم اخلاقی زیاد باشد، آسیب‌های اجتماعی افزایش می‌یابد، افزود: در این مناطق، ریزدانگی و فقرجمعی، محیط مناسبی را برای انواع آسیب‌ها فراهم می‌کند. گم‌نامی و مهاجرت باعث شده، که آسیب‌های اجتماعی چون اعتیاد و طلاق در نواحی کم‌برخوردار بیشتر شود؛ به‌ویژه زنان این قشر، عموماً برای گرفتن نفقه درخواست طلاق می‌دهند.

اکبری ادامه داد: از آن‌جایی که در مناطق حاشیه‌ای، شهرداری خدماتی ارائه نمی‌دهد، موجب فراهم‌شدن یک وضعیت خاص شده و بسترهای وقوع جرم را ایجاد می‌کند، چرا که کودکان این مناطق، ترزیق‌کردن مواد را می‌آموزند؛ درواقع یادگیری رفتارهای اجتماعی آن‌ها افزایش می‌یابد و خرده‌فرهنگ بزه‌کاری را می‌آموزند. هنگامی که ارتکاب به جرمی در یک منطقه بیشتر باشد، یادگیری بیشتر می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه هرجا که جمعیت بیشتر باشد، روسپی‌گری افزایش می‌یابد، تصریح کرد: در حاشیه شهر، جمعیت بالاست، درنتیجه شرایط اجتماعی روسپی‌گری در آن، بیشتر می‌شود. بسیاری از این دختران فراری، ساکن حاشیه شهر می‌شوند؛ به‌ویژه در منطقه ۱۲ که خانه‌ها، ۴۰-۵۰ متری است و تراکم جمعیت بالاست. در برخی از مدارس مناطق ۱۲، بیش از ۵۰ درصد بچه‌ها، بچه‌های طلاق هستند که مادرانشان در این منطقه خانه گرفته‌اند. 

اکبری با اشاره به اینکه قشر کم‌برخوردار سطح تحصیلات پایینی دارند، توضیح داد: بررسی‌ها نشان داده که قسمت کم‌برخودار سطح تحصیلات پایینی دارد. میانگین تحصیلیشان حدود کلاس ششم و هفتم است، این درحالی‌ست که در نواحی برخوردار، میانگین سواد تا دیپلم و فوق‌دیپلم است. باید توجه داشت که شکاف درآمدی باعث شکاف تحصیلی می‌شود. قاعده کلی این است که دختران سواد پایین‌تری دارند.

صداوسیما مروّج تجمل‌گرایی است

وی با بیان اینکه «فاصله طبقاتی میان اقشار جامعه بالاست»، خاطرنشان کرد: نسل جوانی که در حاشیه شهر بزرگ می‌شوند، خودشان را با شرایط اجتماعی و اقتصادی بالای شهر، مقایسه می‌کنند. این اتفاق باعث ایجاد احساس غضب اخلاقی فرد با جامعه و مردم می‌شود و نوعی حس دشمنی نسبت به آن‌ها پیدا می‌کند. صدا و سیما همواره در فیلم‌ و سریال‌های خود تجمل را نشان می‌دهد. این عمل به‌شدت روی قشرهای گوناگون جامعه تأثیرگذار است، درنتیجه برای رفع این مشکل باید به‌درستی از مهندسی پیام رسانه‌ها و صداوسیما بهره برد. 

اکبری بیان کرد: نظم اجتماعی زمانی به وجود می‌آید که ثبات اجتماعی باشد؛ در شهری که 30 هزار نفر هر ساله در آن، رفت‌وآمد می‌کنند، سیالیت جمعیت را به وجود می‌آورد. مشهد پیوسته در حال تغییر است، درنتیجه زمانی که ثبات نباشد، نظم نیست. 

آگاه‌سازی مرم راهکار مقابله با آسیب‌ها

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: از مهم‌ترین اقدامات برای مقابله با این پدیده‌ها آگاه‌سازی مردم است. درواقع باید در مسجدها و... از این آسیب‌ها سخن گفت، درنتیجه این امر باعث علاقه‌مندی مردم برای کنترل و مقابله با آن می‌شود. باید دانست که رهیافت حل و جلوگیری از آسیب‌ها از بالا به پایین است.

اکبری با اشاره به اینکه «برای رفع و مقابله با جرایم اجتماعی هیچ‌گاه از مردم یا سازمان‌های مردم‌نهاد و... استفاده نکرده‌ایم»، افزود: همواره یک‌سری برنامه‌ها و طرح‌ها به وسیله دستگاه‌های دولتی تدوین می‌شود که هزینه‌های بسیاری را دربرمی‌گیرد و نتیجه‌ای نیز دربر نخواهد داشت، درنتیجه باید سیستم یک‌پارچه مدیریتی در این زمینه داشته باشیم تا بتوانیم هم‌افزایی میان افراد جامعه را افزایش دهیم. درواقع نیازمند ایجاد شرایطی هستیم تا مردم به صورت یک تسهیل‌گر اجتماعی شوند. 
مشهد فقط شهرنشین تولید می‌کند نه شهروند

عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه فردوسی با بیان اینکه مشهد نمی‌تواند مهاجرین را در خود هضم کند، گفت: این ویژگی تنها در شهر مشهد است. مهاجرین به لحاظ فرهنگی نمی‌توانند در شهر مشهد ادغام شوند. در جامعه‌شناسی وقتی بخواهید هویت شهری ببخشید باید هویت شهری را با هویت فردی ادغام کنید، اما مشهد فاقد این ویژگی است. مشهد تنها شهرنشین تولید می‌کند، نه شهروند. 

شهرداری در دنیا یک نهاد اجتماعی است نه یک نهاد اجرایی

عضو هیأت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص ارزیابی شورای پنجم مشهد در حوزه اجتماعی گفت: 

شهرداری در دنیا اساسا یک نهاد اجتماعی است و نه یک نهاد اجرایی. شهرداری‌ها خود را یک نهاد عمرانی می‌دانند. شهرداری و شورا در این دوره به جای تمرکز بر فرهنگ در مناطق حاشیه به پروژه‌های عمرانی در آنجا پرداخته است. 

این مسئله تنها به شورای پنجم و چهارم مربوط نمی‌شود، بلکه یک مسئله زیربنایی مدیریت شهری است. در همین دور چندین معاون فرهنگی و اجتماعی منصوب شد. حوزه فرهنگی و اجتماعی در شهرداری به حاشیه رفته است. 

هرچقدر که به کالبد محیط زندگی رسیدگی شود باز هم نیاز است به موضوعات فرهنگی و اجتماعی توجه شود. کالبد بر فرهنگ و اجتماع تاثیر می‌گذارد، اما به صورتی نیست که با تغییر کالبد، فرهنگ و اجتماع تغییر کند. اتفاق‌های خوبی در حاشیه رخ داده است، اما مدیریت شهری همیشه در توسعه حاشیه از حاشیه عقب است.