دیپلماسی جهان‌شهری | نگاهی به ظرفیت‌های مشهدالرضا (ع) در گستره جهانی در گفتگو با حمیدرضا اصفهانی‌زاده، رئیس گروه همکاری‌های بین‌المللی علمی و تخصصی شهرداری مشهد.

سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز؛ شهرداری مشهد از سال ۱۳۷۲ به عضویت انجمن کلان‌شهر‌های جهان یا متروپلیس درآمده و فعالیت‌هایش را با هدف افزایش تعاملات تخصصی در جوامع بین‌المللی آغاز کرده است. حضور مشهد در جمع کلان‌شهر‌های دنیا، نمونه فعالیت‌های فراملی این شهر و ورود به عرصه جهان‌شهر است.

در دنیا شاخصه‌هایی برای «جهان‌شهر» تعیین کرده‌اند که بعضی از آن‌ها برای نمونه «وجود مراکز بین المللی ایده‌های جدید و نوآوری در تجارت، اقتصاد، فرهنگ و سیاست»، «تعدد دفاتر خبرگزاری‌های خارجی»، «میزبانی و حضور دفاتر شرکت‌های چندملیتی»، «وجود ستاد‌های مالی مثل بورس اوراق بهادار»، «حضور پرشمار دانشجویان بین‌المللی» و «داشتن شبکه‌های هوایی و زمینی بین‌المللی» است. بر اساس این معیارهاست که «جهان‌شهر» بودن شهر‌ها را می‌سنجند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی هم در موضوع توجه به ظرفیت‌های جهانی می‌فرمایند: «تحرک فراوان و بی‌وقفه شرط دیگر دیپلماسی موفق است. تحرک بالا لازمه لاینفک دیپلماسی است و باید موردتوجه قرار گیرد.

ما هرچقدر در زمینه دیپلماسی تحرکمان بیشتر باشد، بهتر است. این سفر‌های خارجی، ملاقات‌ها و گفتگو‌های تلفنی همه‌اش کار‌های لازم امروز ماست. هرچه حجم و کیفیت آن‌ها را بالا ببریم، بهتر است. مسئله دیپلماسی مهم است.»

از سوی دیگر، سند چشم‌انداز بیست‌ساله مشهد نیز که در سال ۱۳۸۳ تدوین شده است، به جنبه‌های بین‌المللی مشهد تأکید دارد و راهبرد‌هایی برای جهان‌شهرشدن مشهد الرضا (ع) ارائه کرده است.

در این راستاست که گروه همکاری‌های بین‌المللی علمی‌تخصصی شهرداری مشهد سعی کرده است دست‌کم با ورود به سازمان‌های بین‌المللی، جایگاه مشهد را بین شهر‌های رقابت‌پذیر جهان ارتقا دهد. یکی از مأموریت‌های این گروه به دبیرخانه انجمن کلان‌شهر‌های جهان یا متروپلیس منتهی می‌شود.

آنچه در ادامه می‌آید، دستاورد گفت‌وگوی ما با حمیدرضا اصفهانی‌زاده، رئیس گروه همکاری‌های بین‌المللی علمی و تخصصی شهرداری مشهد، است. او اهمیت عضویت مشهد در انجمن متروپلیس برای دستیابی به هدف متعالی «جهان‌شهر» شدن را توضیح می‌دهد.

نقش اثرگذار سمن‌ها در سازمان ملل

از سال ۱۹۹۰ میلادی، افول جایگاه سازمان ملل در دنیا به‌چشم آمد. از همین‌رو کوفی عنان، دبیرکل وقت سازمان ملل متحد، در آخرین سال‌های ریاستش گروهی را مأمور کرد تا علت افول این سازمان را بررسی کنند. بعد از بررسی به این نتیجه رسیدند که سازمان ملل از دولت‌ها تشکیل شده است و دولت‌ها هم به‌طور عموم یا امپریالیسم و جزو قدرت‌های برتر جهان هستند یا دیکتاتورند یا عروسکان دست امپریالیسم‌ها و تعداد کشور‌هایی که استقلال سیاسی‌اقتصادی دارند، در سازمان ملل کم است.

آن‌ها به این نتیجه رسیدند که مردم جایگاهی در سازمان ملل ندارند؛ بنابراین تیم تحقیقاتی پیشنهاد دخیل‌کردن مردم از طریق سمن‌ها (NGO) را در این سازمان ارائه داد. این گروه اعلام کرد سازمان ملل این‌گونه می‌تواند ضعف‌هایش را ترمیم کند.

این مقدمه که چگونگی ورود شهرداری کلان‌شهر‌ها در سازمان‌های جهانی را توضیح می‌دهد، بخشی از گفته‌های رئیس گروه همکاری‌های بین‌المللی علمی‌وتخصصی شهرداری مشهد است.

او در ادامه می‌گوید: در دسترس‌ترین سمن‌ها در آن زمان برای عضویت در سازمان ملل، دولت‌های محلی و شهرداری‌ها بودند. در بیشتر کشور‌های دنیا، شهرداری‌ها و دولت‌های محلی، مستقیم یا غیرمستقیم از منتخبان مردم تشکیل شده بودند؛ چه اعضای شورا‌ها و چه شهرداران؛ بنابراین شهرداری‌ها می‌توانستند در سازمان ملل حضور داشته باشند و نقش سمن‌های مردمی را ایفا کنند.

البته ناگفته نماند که در این راستا چندسازمان بین‌المللی که مهم‌ترینش انجمن کلان‌شهر‌های جهان یا متروپلیس است، از گذشته تأسیس شده بودند.

حمیدرضا اصفهانی‌زاده با بیان اینکه انجمن کلان‌شهر‌های جهان در سال ۱۹۸۴ با گردهمایی منتخبانی از ۱۴ شهر بزرگ دنیا در پاریس تأسیس شده بود، می‌افزاید: هدف از تأسیس این انجمن تبادل تجارب شهر‌های بزرگ عضو ازجمله برلین و بارسلون در زمینه مدیریت‌شهری بود.

هم‌اکنون تعداد شهر‌های عضو انجمن جهانی متروپلیس به بیش از ۱۴۰ کلان‌شهر افزایش یافته و دفتر مرکزی آن در بارسلون اسپانیاست. این انجمن ساختاری شامل هیئت‌مدیره، دبیرکل و رئیس انجمن است و هر ۳ سال یک‌بار کنگره آن با مشارکت اعضا برگزار می‌شود و در یک برنامه کاری دبیرکل را مشخص می‌کنند.

نمود فعالیت‌های جهانی در مشهد

کاری که دفتر همکاری‌های بین‌المللی علمی‌تخصصی شهرداری مشهد انجام می‌دهد، آماده‌کردن بستری برای استفاده از ظرفیت‌های جهانی است. اصفهانی‌زاده بیان می‌کند: دفتر گروه همکاری‌های بین‌الملل و دبیرخانه متروپلیس در ایران، مستقیم برای مردم مشهد کاری نمی‌کند، بلکه از برایند فعالیت‌هایش و تأثیر مثبت آن در عملکرد شهرداری، شهروندان سود می‌برند.

اگر شهرداری مشهد در موضوع بازیافت و فضای سبز (با وجود کمبود آب) حرفی برای گفتن دارد، حاصل شنیدن تجارب دنیاست.

به‌عنوان مثال در هر دوره آموزشی متروپلیس که در مشهد برگزار شده است، دست‌کم ۲۰ نفر از مدیران شهری شرکت کرده‌اند. حاصل تبادل تجارب جهانی در شهرداری مشهد ذخیره شده و کارشناسان را با اتفاق‌هایی که در دنیا در حال انجام است، آشنا ساخته است.

تجارب موفق و ناموفق دنیا در جلسات مطرح می‌شود و همکاران ما با درس‌گرفتن از این تجارب، پروژه‌های ناکارآمد را تکرار نمی‌کنند. به همین دلیل شهرداری مشهد در بخش اجرایی و عملیاتی در مقایسه با دیگر شهر‌های ایران پیشگام است.

به بیان اصفهانی‌زاده، تیمی که از برزیل و کانادا برای دوره آموزشی مدیریت حمل‌ونقل عمومی آمده بودند، اعتقاد داشتند دنیا در توسعه حمل‌ونقل عمومی مسیر اشتباهی را رفته است.

آن‌ها می‌گفتند هرزمان که برای آمدوشد آسان خودرو‌های شخصی بزرگراه ساخته شد، یک‌سال بعد بر اثر فراوانی خودرو‌ها همان‌جا به پارکینگ تبدیل شد.

هزینه‌های فراوانی برای دادن خدمات به ماشین شخصی صورت گرفت، اما بی‌نتیجه بود.

اکنون حرف آخر دنیا این است که نباید برای سامان‌دهی خودرو‌های شخصی امکانات فراهم کنیم. یعنی هرچقدر خیابان را عریض کنیم یا پارکینگ‌های بیشتری بسازیم، تعداد خودرو‌ها بیشتر می‌شود و مردم به استفاده از خودرو شخصی تشویق می‌شوند.

سخن کارشناسان غیرایرانی، روی‌آوردن به حمل‌ونقل همگانی و استفاده از دوچرخه است؛ بنابراین کارشناسان شهرداری مشهد که این نظر‌های کارشناسی را می‌شنوند، سعی می‌کنند دست‌کم در بیان دیدگاه‌هایشان از این موارد سود ببرند.

او مثال دیگری از به‌کارگرفتن ایده‌های جهانی می‌آورد و می‌گوید: تشکیل شورا‌های اجتماعی محلات که بانوان از اعضای فعال و مؤثر این شورا‌ها هستند، برگرفته از ایده‌ها و مباحث غیرمستقیمی است که در تبادل تجارب جهانی در گروه همکاری‌های بین‌الملل طرح شده است.

به باور رئیس گروه همکاری‌های بین‌المللی علمی و تخصصی شهرداری مشهد، استفاده از ظرفیت سازمان‌های بین‌المللی کمک می‌کند که جایگاه شهر را ارتقا بدهیم.

مشهد از سازمان‌های جهانی چه بهره‌ای برده است؟

این مدیر شهری گستره فعالیت‌های جهانی مشهد را فراتر از متروپلیس می‌داند و اظهار می‌کند:سه سازمان جهانی ازجمله «انجمن کلان‌شهر‌های جهان»، «شهر‌های متحد» و «دولت‌های محلی» در سال ۲۰۰۴ میلادی با حضور در کنگره پاریس تصمیم گرفتند با مشارکت یکدیگر یک «NGO» بزرگ جهانی تأسیس کنند.

درحقیقت سازمان‌های شهر‌های متحد و دولت‌های محلی منحل شد، اما انجمن متروپلیس باقی ماند و قرار شد این بخش از چتر بزرگ «NGO»‌های جهانی را مدیریت کند؛ بنابراین سازمانی با نام «UCLG» شکل گرفت که بازوی مشورتی سازمان ملل است. اکنون ۲۵ هزار شهر؛ از شهر‌های ده‌بیست‌هزار نفره تا کلان‌شهر‌های بزرگ مثل تهران، برلین و پاریس زیر سایه این چتر جهانی فعالیت می‌کنند.

با عضویت مشهد در این سازمان‌های جهانی، شهرمان در سطح بین‌المللی مطرح و به جهان‌شهرشدن نزدیک می‌شود.

اصفهانی‌زاده اضافه می‌کند: اتفاق مثبت دیگر سال ۲۰۰۸ میلادی در نشست راهبردی متروپلیس (پاریس) روی داد. مشهد پیشنهاد راه‌اندازی مرکزی توسط متروپلیس برای کمک به پروژه‌های شهری را ارئه کرد.

از آنجا که هر پروژه‌ای در دنیا نیازمند سه ضلع پول، تخصص و تیم اجرایی است، پیشنهاد ما این بود که سازمان متروپلیس نهادی را ایجاد کند که پروژه‌های شهر‌ها را به این سه ضلع وصل کند. با پذیرفتن این پیشنهاد، شهرداری پاریس در همان سال کمک مالی بزرگی به مقدار ۹۰۰ هزار یورو به متروپلیس کرد تا این مرکز با نام «صندوق جهانی توسعه شهرها» تشکیل شود.

مشهد کلان‌شهری از ایران است که عضو مؤسس این صندوق و از اعضای هیئت‌ مدیره است. همچنین شعبه آسیای این صندوق در گروه همکاری‌های بین‌الملل علمی تخصصی شهرداری مشهد است.

گرچه در عمل به‌علت وجود تحریم‌ها در بخش مالی و جذب سرمایه‌گذار خارجی تاکنون به نتیجه نرسیده‌ایم، در بحث‌های تخصصی و مشاوره‌ای چندبار به مشهد کمک شده است. سه مرتبه در پروژه‌های بزرگ بازیافت و کارخانه تبدیل زباله به گاز و برق (بیوگاز) و ارزیابی عملکرد سازمانی بخش منابع انسانی شهرداری مشهد از این صندوق کمک مشاوره‌ای گرفته‌ایم.

همچنین در نشستی اختصاصی در پاریس حدود چهل شرکت فرانسوی توسط صندوق جهانی توسعه شهر‌ها گردهم آورده شدند تا طی دیداری با معاون وقت شهردار مشهد، آقای دکتر شربتدار، با ظرفیت‌های سرمایه گذاری در مشهد آشنا شوند.

از سال ۱۳۸۳ تاکنون

به گفته رئیس گروه همکاری‌های بین‌المللی علمی‌وتخصصی شهرداری مشهد، در ۱۷ سال گذشته شهرداری مشهد به یکی از اعضای اصلی و فعال انجمن کلان‌شهر‌های جهان تبدیل شده و توانسته است جایگاه مشهد را ارتقا بدهد. همچنین شهرداری مشهد از سال ۲۰۰۸ عضو هیئت‌مدیره انجمن کلان‌شهر‌های جهان است و توانسته بر بعضی از سیاست‌هایی که در نهاد‌های بزرگ بین‌المللی گرفته می‌شود، تأثیر مثبت بگذارد.

تا سال ۲۰۰۸ فقط یک مرکز آموزش و آن هم در کانادا بود، اما شهرداری مشهد با برگزاری دو دوره آموزش بین‌الملل در مشهد و پس از ممیزی بازرسان سازمان متروپلیس در مشهد، توانست دومین مرکز آموزش کلان‌شهر‌های جهان را راه‌اندازی کند. سئول در آسیای شرقی و مصر در آفریقا، پس از مشهد، مراکز آموزش کلان‌شهر‌های جهان را راه‌اندازی کردند که البته فقط سئول فعال است.

اصفهانی‌زاده بیان می‌کند: در این مدت ۲۷ سرفصل آموزشی در مشهد تدریس شده است و نزدیک به ۴۰۰ کارشناس خارجی به مشهد آمده‌اند و دوره دیده‌اند. همچنین نزدیک به ۱۰۰۰ کارشناس داخل کشور در این دوره‌ها آموزش دیده‌اند.

همه این اقدام‌ها در راستای جهان‌شهرشدن مشهد است. وقتی ۴۰۰ کارشناس خارجی از نقاط مختلف دنیا برای یک دوره آموزشی به مشهد می‌آیند، با فرهنگ و پیشرفت‌های کشور ما آشنا می‌شوند، متوجه امنیت ایران می‌شوند و همه این‌ها از ابزار‌های جهان‌شهرشدن است.