پیشنهاد (شرح مبسوط): نیازمند یک الگو هستیم! راه دور نرویم، اگر به همین کشور همسایه یعنی «ترکیه» و نظام آموزش عالی اش بنگریم و آمارهای آنها را با آمارهای خود مقایسه کنیم، از نظر کمی و تا حدودی کیفی، متوجه بسیاری از حقائق خواهیم شد.

کشوری که حدود ۱۱۰ هزار دانشجو و دانش آموز از ۱۹۱ کشور جهان در آنجا مشغول به تحصیل هستند که تقریبا ۹۰ هزار نفر از آنها در دانشگاه‌ها و نزدیک به ۲۰ هزار نفر در دبیرستان‌ها، مراکز آموزش زبان ترکی، آکادمی‌های نظامی و پلیس تحصیل می کنند.

تقریباً ۲۰ هزار نفر از این تعداد هم از طریق بورس‌های تحصیلی ترکیه به تحصیل مشغول اند. علاوه بر این، بنیاد دیانت ترکیه به ۳۰۰۰ دانشجو و دانش آموز بورس تحصیلی می‌دهد. بقیه ۸۷ هزار دانشجوی خارجی هم با هزینه خود آموزش می‌بینند.

آسیب شناسی (شرح مبسوط): تعدد مراکز آموزشی «دانشجویان غیر ایرانی» خوب است یا بد؟ هرچند در نگاه اول خاصه از منظر «رقابتی» و در بحث «اقتصاد آموزش» این تکثر مراکز خوب به نظر می رسد، اما از یاد نبریم که جهان شهر «مشهد» و بزرگ استان استراتژیک «خراسان رضوی»، شش - هفت دانشگاه ندارد، بلکه بیش از ۲۰۰ مرکز آموزش عالی ریز و درشت (دولتی و خصوصی و مرتبط با سازمان های معظمی چون آستان قدس رضوی) در این دیار مشغول به فعالیت های آموزشی اند.

بخش معتنابهی از آنان، پیشتر مجوزهای لازم برای جذب دانشجویان غیرایرانی را اخذ کرده اند و یا در آستانه‌ی دریافت آن هستند و در وبگاه های خود به میزان جذب این دسته از دانشجویان می بالند‌.

ناگفته پیداست تکثر و تعدد مراکز آموزشی ویژه ی دانشجویان غیر ایرانی، زمانی مفید فایده ی حداکثری خواهد بود که «مدیریتی یکپارچه، هماهنگ و از همه مهمتر هم افزا» بر هندسه ی ساختار و توسعه ی عملکرد این حوزه ی خطیر منتج از محور قراردادن سه مؤلفه ی کانونی «پنجره ی نگرش»، «دریچه ی راهبرد» و «روزنه ی ساختار» حاکم باشد و نه «مدیریت های جزیره ای»، «غیر هم افزا» و بلکه «متعارض»!...

سبک مدیریت های ناهمگون، سلیقه ای و بلکه نخ نمایی که غالب دوران، اعظم المصائب و آفت اصلی توسعه ی «دیپلماسی های دانشگاهی، علمی، آموزشی و پژوهشی» بوده و  حتی هم اکنون هم روح و روان جهان شهر عالم آل محمد(ص) را می آزارد.

مراکزی که بعضاً حتی «رویکرد بین الملل» را متأسفانه «تشریفاتی و بلکه زائد» می پندارند و هنوز هم در شماری از مراکز، این سبک تفکر متحجرانه و سنتی هنوز حاکم است.

اگر باور این واقعیت برایتان سخت می آید، لطفاً بفرمایید طی این ۴۴ سال پس از پیروزی انقلاب، چند نشست هم افزایی ظرفیت ها و هم اندیشی آراء برای نقد و بررسی و رفع موانع توسعه میان اعاظم و اکابر واحدهای دانشگاهی و آکادمیک شهر و استان برگزار شده؟ چه مصوبات راهگشای داشته و همان توافقات اندک در آن نشست های انگشت شمار، چقدر مفید فایده و کارآمد بوده است؟ اصلاً دبیرخانه اش کو؟ سخنگویی هم که ندارد، بماند... حتی یک وبگاه اینترنتی و یک وبلاگ هم وجود راه اندازی نکرده اند تا چه برسد به یک اتاق و یک دفتر مشترک هم افزا...

بنابراین باید گفت این دیپلماسی مهجور، همواره از نبود یا کمبود یک سیستم مدیریت متمرکز یا سامانه ی فناوریک یکپارچه و هم افزا به منظور مونیتورینگ رخدادها و تجمیع ظرفیت ها و هدایت منابع و فعالیت های حوزه ی روابط خارجی به سمت و سوی یک هدف واحد در دانشگاه های فعال در استان از جمله فردوسی، علوم پزشکی، آزاد اسلامی، علوم اسلامی رضوی، امام رضا(ع)، جامعه المصطفی و... رنج برده است.

اجازه بدهید چون این دیپلماسی مغفول، دیپلماسی اول شهر و استان است، پا را کمی فراتر گذاشته، صریح و شفاف بگوییم که از منظری واقع بینانه، متاسفانه حوزه ی «دیپلماسی دانشگاهی» در شهر و استان علی رغم همه ی فراز و فرودهایش، «بی متولی» و رهاست و به تعبیری عامیانه، هر کس «گاو خود را به تنهایی می دوشد!»

هم از «برون» و هم از «درون» مشکل دارد. هیچ دستگاه اجرایی دولتی و حاکمیتی، ارگان، نهاد و انجمن و اتحادیه ی «برون سازمانی» از بیرون، و نه حتی هیچ شورای منتخب «درون سازمانی» و حتی «یک نفر آدمیزاد» مشخص به عنوان «سخنگو» و یا «طبل زن» در این قایق پر از پارو زن، عهده دار هماهنگی امور و هم افزایی ظرفیت های این بخش نیست!

تا جایی که «گل آقای فرهیخت» هم چنین گفته: «بابا... از قدیم الایام شنیده بودیم در هر شهر و روستایی، بالاخره یه آقا بالاسری یه کدخدایی یه چیزی داره که حرف اول و آخر رو اون می زنه! کسب و کارها و حرفه ها هم همین طور بودند، حتی تمام نانوایی ها هم تو هر شهر و روستایی، صنف و اتحادیه ی به خصوص خودشون رو دارند. یک آقایی به عنوان رئیس اون بالا نشسته و سخنگوشون هم هست! حتی صنف زحمت کش «طباخ» (کله پاچه پزی) هم در این دیار یه رئیس صنف داره، پس چرا این همه واحد آموزشی و آکادمیک متفرق و وابسته به دهها وزارت خانه و سازمان و نهادی که بعضاً هر کدام ساز خودشان را می زنند و بلکه برخی ها فرسنگ ها هم از هم دورند، نمی تونند تو این همه سال برای خودشون یه رئیس که نه، حتی یه سخنگو انتخاب کنند، اصلاً یک صفحه وبلاگ بزنن یا نه، اصلاً یک گروه ساده در یک شبکه ی اجتماعی داخلی و نه خارجی ایجاد کنند تا بتونند سال ها درخواست های زمین مونده ی حوزه ی «دیپلماسی دانشگاهی» رو از مسئولان دولتی یا ذیربط مطالبه کنند؟! وقتی مشهد میان، پُژش رو اونا میدن و خون دل خوردن ها مال خراسانی هاست!»

به همین دلیل است که «دانشجوی غیر ایرانی» احساس می کند در جهان شهر مشهد با مشکلات و موانع عدیده ای هم در حیات علمی و تحصیلی و هم در زندگی معیشتی و رفاه حداقلی خود روبروست.

بخشی از این معضلات مانند تفاوت در زبان و فهم مشترک، آداب و رسوم فرهنگی و سبک زندگی دینی و اجتماعی و... با جامعه و شهر میزبان، اجتناب ناپذیر است و تقریباً همه جایی است، اما بخش اعظم دیگری از این نابرابری ها و کاستی ها آنان را رنج می دهد و می آزارد.

تفاوت ها، تبعیض ها و نابرابری های آموزشی، علمی، اجتماعی در امتیازات و بهره مندی ها (از اختلاف سطح علمی و مهارت های اساتید گرفته تا نقص متون، منابع و کتب آموزشی تا دسترسی به کتابخانه های تخصصی، اینترنت پرسرعت و آزاد و...)؛

فقر و نقص قوانین تسهیل‌گر و مخصوص، کمبود امکانات آموزشی و آزمایشگاه های تخصصی مرتبط با رشته های تحصیلی، بی عدالتی در ارایه ی تسهیلات رفاهی و بهداشتی متوازن (تا جایی که دانشگاهی در زیباسازی و تجهیز امکانات رفاهی تا بدانجا پیش رفته که در داخلش حتی خشکشویی لباس دارد و مرکزی دیگر دانشجویش باید برای یک کار ساده ی تمدید روادید دانشجویی، باید به دانشگاه دیگری مراجعه کند!)؛

و بهتر است که به بحث مشکلات معیشتی خصوصاً در بحث اسکان، تغذیه و خوابگاه، تسهیل سازی روند صدور و تمدید روادید تحصیلی و ویزا، تسعیر ارز خارجی، تسهیل روند ازدواج با همسران ایرانی، اشتغال، مالکیت قانونی و سرمایه گذاری خارجی، بیمه و ... ورود نکنیم که سیاه نمایی نشود.

بگذریم... شرح مفصل مصادیق به طول می انجامد و با یک جستجوی ساده در تارنمای اندیشکده و سایر وبگاه های خبری، به آنها پی خواهیم برد. مضافاً فاصله ی معنا دار تعداد پذیرش دانشجو در مراکز دانشگاهی کشورمان در مقام مقایسه نه با کشورهای پیشرفته که با برخی از کشورهای همسایه خود به اندازه ی کافی گویاست.

کوتاه سخن آن که:

اگر بخواهیم ساده ترین و بلکه پیش پا افتاده ترین مثال را در این زمینه یادآور شویم تا خود حدیث مفصل بخوانید از این مجمل، باید بگوییم برخی از این دانشگاه ها که داعیه ی کسب رتبه های برتر در جذب دانشجویان خارجی را نیز دارند، اساساً بخش بین الملل وبگاه خود را به روز نکرده و همینطور به حال خود رها کرده اند.

از این مفتضح تر می شود، حتی پیشتر شاهد بودیم یکی از این دانشگاه ها، قالب جدیدی را خریداری کرده بود، اما همان استعارات و کلمات پیش فرض و حتی تصاویر قالب های پیش فروش در سایت های تجاری، ماه ها همچنان وجود داشت و علی رغم تذکرات دغدغه داران، پاک یا جایگزین نشده بود!! (این دقیقا به مثابه آن می ماند که شخصی عینکی خریده اما برچسب سفید قیمت روی شیشه ی آن را برنمی دارد و سالها با آن در کوچه و بازار می گردد!)

یا این که: ارتباط شهر و استان با ... جهان پیرامون ... پیش کش! این حوزه ی کاری آنقدر منفعل و مهمل است که سالهاست از ایجاد یک ارتباط ساده ی هم افزا با اندیشکده ها و پژوهشگاه های داخل همین کلان شهر نیز پرهیز دارد!

به عنوان مثال، پس از یک دهه یادآوری و تذکر و درخواست و شاید گاهی هم به شوخی التماس!! به مدیران وبگاه های دانشگاهی شهر و استان، هنوز که هنوزه متأسفانه از درج یک منوی ساده ی «بین الملل» به فهرست منوهای سایت خود دریغ می کنند! 

از دانشگاه های بزرگی چون فردوسی مشهد و علوم پزشکی و آزاد اسلامی گرفته تا حتی بین المللی امام رضا(ع) که تنها دانشگاهی است که عنوان رسمی بین الملل را در عنوان خود دارد!

ما را بگو... می گوییم «منو»! به قول «گل آقای فرهیخت»

: «چه حرفاً ... بابا اینها اینقدر تنبل و بی حوصله اند که از درج یک تگ... یک tag ساده و بی آزار اما بسیار بسیار مفید در انتهای هر خبر مرتبط با رویکرد بین الملل دانشگاه شان هم دریغ می کنند! مثلاً اگر خبری در مورد دانشجویان خارجی است، باید در پنل کاربری شون، اون آخر صفحه، تگ «دانشجویان خارجی» را بنویسند، دقیقاً مانند شبکه های اجتماعی که هشتک و هفت تک #دانشجویان_خارجی می زنند! وقتی این تگ ها باشد، به راحتی می توان با کلیک بر روی هر تگ، تمام محتواهای مرتبط با آن را در یک فضا و در کنار هم پیدا کرد. وقتی نمی زنند، حاوی این پیامه که ای پدر آمرزیده های دانشجوی خارجی: اولاً: براتون که سایت چند زبانه راه اندازی نکردیم؛ دوماً: زبان فارسی تون هم که بالاخره مثل ما ایرانی ها، زیاد خوب نیست؛ سوماً: تگ هم که پای هر خبر نزدیم، پس جون تون در بیاد و مثل پیدا کردن یک سوزن در انبار کاه، هی بگردید و هی بگردید تا اخبار مرتبط با خودتون رو پیدا کنید! اینم از آموزش تگ زدن نه به یک کارگر ساده که به کارشناسان معظم رسانه در مراکزی که پروفسور حسابی ها از آن بیرون آمدند!»

آیا نمی توان از این همه اهمال و بی خیالی - که ما فقط اندکی را بازگو کردیم - چنین برداشت کرد که تمامی رسته های خبری برای این دانشگاه های مدعی اهمیت دارد، جز حوزه ی بین الملل؟! چراکه وقتی به این بخش می رسند، خساست کرده و نه تنها از درج یک منوی ساده در صدر سایت های شان دریغ می کنند، بلکه نه تگ می زنند و نه آن صفحه را به روز می کنند!

اما مادامی که استاد دانشگاهی به رحمت خدا می رود، مسئولان ارشد دانشگاه دست جمعی برای تسلیت به خانه ی آن استاد مرحوم دانشگاه می روند و عکس می گیرند و در صفحه ی اصلی سایت منتشر می کنند و برای نصف روز شاید هم بیشتر می شود خبر اول! 

حالا تمنا و درخواست فعالان و دغدغه داران رویکرد بین المللی شهر و استان هیچ و به کنار... بماند، لااقل با این کار، بستری فراهم کنند تا داوطلبان مشتاق به تحصیلی که از آن سوی مرزها و از طریق سایت، پیگیر این رخدادها و اخبار هستند، نیز بتوانند به سادگی و سهولت و سرعت، علاوه بر فهرست، عمق و عیار رخدادهای رویکرد بین الملل آن دانشگاه را رصد کنند و به گیر دلال های اقتصاد آموزش نیفتند.

در حالی که امروزه، مجبور اند هر روز، صدها خبر را برای یافتن یک رویداد بین المللی یا یک خبر مرتبط با «دانشجویان خارجی» پایش و پویش کنند! جالب تر آن که حتی ساختار و قالب سایت های این دانشگاه ها، سال به سال به روز و نو می شود، اما همچنان این نقیصه وجود دارد!!

پاسخ به یک سئوال: چرا همچنان دکتر محمد کافی؟ با این که شاهد تغییر رئیس دانشگاه هستیم؟

انتخاب و معرفی دکتر محمد کافی، رئیس سابق دانشگاه فردوسی مشهد، عضو هیئت امنای دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی کشور، استاد گروه آموزشی زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، توسط این اندیشکده به عنوان شاخص ترین چهره ی مطرح در عرصه ی دیپلماسی دانشگاهی به دلیل نگاه آینده پژوه وی به ضرورت توسعه ی دیپلماسی علمی، آموزشی، پژوهشی و آکادمیک استان و توجه خاص به رویکرد بین الملل و تشریفاتی و زائد ندانستن آن صورت گرفته است.

گفتنی است از آنجایی که دکتر کافی، در دهه ۸۰، چند سال به عنوان رایزن علمی سفارت ج.ا.ایران در هندوستان فعالیت داشته است، به خوبی با اهمیت و ظرایف کار و ضرورت فعالیت های بین المللی و توسعه ی روابط خارجی آشنا بوده و به همین دلیل، توسعه ی فعالیت های علمی، آموزشی، پژوهشی و آکادمیک دانشگاه را با رویکرد بین المللی، صرفاً یک گزاره ی تشریفاتی زائد نمی دانست.

مضافاً این که حجم و گستره ی فعالیت های بین المللی و خارجی این دانشگاه در هشت سال دوران تصدی مسئولیت وی، به اندازه ای بود که اگر بگوییم روزی چندین خبر مرتبط با دیپلماسی آکادمیک فقط از این دانشگاه داشتیم، گزاف نگفته ایم؛ اقدامات ارزشمندی که حقیقتاً ما را به تکریم و تعظیم وا می دارد، چراکه باعث شد «دیپلماسی دانشگاهی» سال های سال در جایگاه «رتبه ی اول دیپلماسی های برتر شهر و استان امام مهربانی ها» بماند.

باز هم در آینده به فضل الهی در این باره بیشتر سخن خواهیم گفت و نوشت...

تاریخ به روزرسانی: ۲ مرداد ۱۴۰۲