سیدابوالحسن حافظیان در زمره بزرگانی است که تنها در میان مردم مشهد شهرت ندارد؛ شهرت او از مرزهای ایران گذشته و آن مرحوم را به یک چهره بین‌المللی تبدیل کرده ‌است. اگر بگویم او در میان مسلمانان شبه قاره هند شناخته شده‌تر است تا در میان همشهری‌های خودش، حرفی به گزافه نگفته‌ام. مرحوم حافظیان، طراح و بانی چهارمین ضریح حرم مطهر امام رضا(ع)، مشهور به «شیر و شکر» بود، اما خدمات او به این کار محدود نمی‌شود. برای قدیمی‌های مشهد، کسانی که حالا سن و سالی از آن‌ها گذشته ‌است، سیدابوالحسن حافظیان فردی معتمد و صاحب علم بود؛ به او احترام می‌گذاشتند و برای حل مشکلاتشان، از او سراغ می‌گرفتند. زنده‌یاد عزیزالله عطاردی به نقل از علامه امینی، صاحب اثر سترگ «الغدیر»، مرحوم حافظیان را «کلید پاکستان و هندوستان» می‌دانست. خدمات او به مسلمانان هند و ترویج اسلام و مکتب اهل‌بیت(ع) در شبه قاره، یکی از افتخارات سیدابوالحسن حافظیان است که احتمالاً درباره آن چیز زیادی نشنیده‌اید. بانی ضریح «شیر و شکر»، حدود نیم قرن در هند و پاکستان زندگی کرد و چنان در میان مردم آن سامان مشهور شد که برخی اصالت ایرانی وی را از یاد برده بودند. با این حال، حافظیان هیچ‌گاه تابعیت و هویت ایرانی خود را ترک نکرد. او در اردیبهشت‌ ۱۳۶۰، در زادگاهش مشهد مقدس دیده از جهان فرو بست و در رواق دارالسرور به خاک سپرده شد. در صفحه رواق امروز می‌خواهم برایتان از این عارف متشرع و نام‌آشنای شهر مشهد بگویم.

آغاز کسب معرفت با نخودکی و زرآبادی

مرحوم حافظیان در سال ۱۲۹۶ش. در مشهد متولد شد. پدرش سید میرزاآقا تسلط خوبی بر ریاضیات و علوم غریبه داشت و همین مسئله سبب علاقه‌مندی او به ریاضت‌های شرعی و آموختن علوم غریبه شد. پدر که در جبین فرزند عشق و علاقه به تهجد و تهذیب نفس را می‌دید، او را نزد شیخ حسنعلی نخودکی، عارف نامدار معاصر برد و سیدابوالحسن به یکی از شاگردان نزدیک و مورد توجه مرحوم نخودکی تبدیل شد. او روزها را به فراگیری علوم دینی، ریاضیات، علوم غریبه، طب و دیگر دانش‌ها می‌گذراند و شب‌ها را در حجره‌ای واقع در حرم مطهر، صرف ریاضت‌های شرعی و تهجد و شب‌زنده‌داری، زیر نظر مرحوم نخودکی می‌کرد. به این ترتیب، مرحوم حافظیان در عنفوان جوانی، به عارفی متشرع و صاحب کمالات تبدیل شد؛ او این فرصت را یافت که با دلالت و راهنمایی دوستش، آیت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی، از محضر عارف عامل، سید موسی زرآبادی که در قزوین ساکن بود نیز بهره‌مند شود.

هجرت به شبه قاره

بروز بیماری تنفسی و تجویز اطبا به زندگی در نقاط گرمسیر، موجب شد مرحوم حافظیان در سال ۱۳۱۶ش. جلای وطن کند و تصمیم به اقامت موقت در هندوستان بگیرد، اما این اقامت ۵۰ سال طول کشید. او در این مدت، افزون بر شغل تجارت چای، به رفع مشکلات مسلمانان شبه قاره و تکمیل تهذیب نفس و دانش‌های روز مشغول بود. در همین دوره مرحوم حافظیان با بزرگان شبه قاره هند ارتباطی تمام پیدا کرد و تلاش‌های او برای بهبود کیفیت معیشت مسلمانان در آن منطقه، بر شهرت و محبوبیت وی افزود. آن مرحوم ارتباطی گسترده با مراکز علمی هند و پاکستان برقرار کرد؛ آن‌گونه که مرحوم عزیزالله عطاردی هنگام سفر به پاکستان، براساس توصیه علامه امینی، نزد سیدابوالحسن حافظیان رفت تا با مدد او، بتواند به منابع علمی موجود در کتابخانه‌های هند و پاکستان دست یابد. مرحوم حافظیان با بزرگانی مانند اقبال لاهوری حشر و نشر داشت و همین ارتباطات موجب شناخته شدن بیشتر شخصیت او در میان مردم شبه قاره شد. یکی از اقدام‌های بسیار مهم آن مرحوم، تلاش برای تبلیغ اسلام در میان هندوها و سیک‌ها بود. مرحوم حافظیان با تلاشی خستگی‌ناپذیر روزهای متوالی را صرف بحث و مناظره با بزرگان مکاتب مختلف می‌کرد و از این رهگذر، جمع زیادی از پیروان مذاهب گوناگون هند، دین اسلام را پذیرفته و به آن مشرف شدند. او نحوه سخن گفتن با مردم شبه قاره را به خوبی می‌دانست و از رویکردهای اجتماعی و فرهنگی و حتی آداب و رسوم آن‌ها به خوبی مطلع بود و همین آگاهی، از وی مبلغی توانمند و ناصحی صاحب نفوذکلام ساخت.

خدمات مرحوم حافظیان در شبه‌قاره به فعالیت‌های فرهنگی محدود نشد؛ او در ساخت مراکز بهداشتی و رفاهی برای مردم و همچنین ساخت مسجد، فعالانه شرکت می‌کرد. وی در شهر سرینگر کشمیر، برای شیعیان محله «گرو بازار» مسجدی زیبا بنا کرد که همچنان پابرجاست.

این خدمات، چنان در ذهن و خاطر مردم آن سامان باقی مانده است که در سال ۱۳۸۹ش. مراسم یادبود و بزرگداشت باشکوهی برای مرحوم حافظیان برگزار کردند.

بانی ضریح شیر و شکر

توقف مرحوم حافظیان در هند و پاکستان، دائمی نبود، به‌ویژه پس از سقوط رضاشاه، او بیشتر به ایران می‌آمد و در این رفت و آمدها هم منشأ خدمات بسیار می‌شد. با همت او، ضریح قدیمی حرم مطهر امام رضا(ع) تعویض شد و ضریح شاه‌عباسی جای خود را به ضریح «شیر و شکر» داد. این ضریح را در سال ۱۳۳۸ش. روی مرقد مطهر امام(ع) نصب کردند و مرحوم حافظیان افزون بر نظارت بر طراحی و ساخت، بخشی از هزینه آن را هم متقبل شده‌ بود. او از ترویج دین در میان همشهریان خودش نیز غافل نبود؛ بسیارند سالمندان امروز و کودکان دیروز که با هدایا و تشویق‌های مرحوم حافظیان، قرآن و شرعیات آموختند. این عارف عامل سرانجام در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۶۰، در ۶۴ سالگی دیده از جهان فروبست.

قدس آنلاین - محمدحسین نیکبخت