دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد بدست آوردن موقعیت شغلی بهتر و نبود بازار کار مناسب در برخی رشته‌های تحصیلی را علت مهاجرت دانشجویان می‌دانند.

در چند سال اخیر تب مهاجرت تحصیلی میان دانشجویان بیشتر از گذشته رواج پیدا کرده، به‌گونه‌ای که این موضوع نقل ثابت برخی محافل دانشجویی شده است. این تب مهاجرت همچنین موجب افزایش چشمگیر تأسیس مؤسسات مهاجرتی شده و خیلی از افرادی هم که مهاجرت تحصیلی انجام داده‌اند، اینفلوئنسر شده‌ و در کنار مشاوره‌های رایگان عمومی، مشاوره‌های شخصی را نیز در قبال دریافت هزینه به کسانی که قصد مهاجرت دارند، ارائه می‌دهند؛ اما پرسش اصلی این است این تب مهاجرت که در بیان این‌قدر رونق دارد، در عمل توانسته پای چند دانشجوی ایرانی را به خارج از کشور باز کند؟

برای پاسخ به این پرسش با یک جست‌وجوی ساده متوجه می‌شویم هیچ مسئول ایرانی اطلاعاتی در مورد تعداد مهاجرت‌های خروجی ارائه نداده و تنها در مورد مهاجرت‌های ورودی به کشور آمارهایی ارائه شده است. 
بهرام صلواتی، تحلیلگر حوزه مهاجرت در این باره یادداشتی نوشته و گفته است: «برای نورپراکنی بر تاریکی وضعیت آماری مهاجرت خروجی از ایران، چاره‌ای جز اتکا بر آمار رسمی اعلامی از سوی کشورهای مقصد و پذیرنده مهاجران ایرانی نیست».  

افزایش مهاجرت ۸۲درصدی دانشجویان ایرانی در چهار سال 
او در ادامه با ارائه جدولی از آمار رسمی که کشورهای مقصد درباره ورود دانشجویان ایرانی ارائه داده‌اند، نوشته است: «بر اساس آخرین داده‌های موجود در سال ۲۰۲۴ و پیش‌تر، تعداد دانشجویان ایرانی در ۱۰ مقصد اصلی به رقم ۱۱۰ هزار نفر رسیده و این رقم در مقایسه با تراز ۶۰ هزار دانشجو ایرانی ساکن خارج در سال ۲۰۲۰، رشد ۸۲درصدی را نشان می‌دهد. در کنار عبور از سقف تاریخی و حساس ۱۰۰هزار دانشجوی ایرانی خارج از کشور، تغییرات قابل ملاحظه‌ در فهرست مقاصد اصلی دانشجویان ایرانی و نرخ رشد تعداد آن‌ها در این کشورها جالب توجه است.
برای مثال، ترکیه به تازگی به مقصد اصلی دانشجویان ایرانی تبدیل شده و در سال ۲۰۲۴ میزبان حدود ۳۰ هزار دانشجوی ایرانی است که این رقم رشد ۱۵۸درصدی را نسبت به سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد. کشورهای کانادا، آلمان، ایتالیا و آمریکا در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. مقایسه داده‌های آماری آخرین سال موجود با سال پایه ۲۰۲۰ میلادی نشان می‌دهد میزان رشد تعداد دانشجویان ایرانی در سه کشور ایتالیا (۲۱۱درصد)، ترکیه (۱۵۸درصد) و استرالیا (۱۰۳درصد) و پس از آن‌ها نرخ رشد تعداد دانشجویان ایرانی در سه کشور انگلیس (۹۸درصد)، کانادا (۷۹درصد) و روسیه (۷۵درصد) قابل توجه است.
در میان کشورهای انگلیسی‌زبان که همواره مقاصد اصلی و محبوب دانشجویان ایرانی هستند، آمریکا با توجه به سیاست‌های تحریمی و تحدیدی در زمینه صدور روادید برای دانشجویان ایرانی که در دوره نخست ریاست جمهوری دونالد ترامپ (۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱) اعمال و به احتمال زیاد در دوره جدید ریاست جمهوری او تشدید خواهد شد، نرخ رشد به نسبت پایین‌تری (۲۹درصد) در میزبانی از دانشجویان ایرانی نسبت به سایر کشورهای انگلیسی‌زبان دارد».
براساس بررسی‌های صورت گرفته توسط این تحلیلگر حوزه مهاجرت، در بازه کوتاه سه تا چهار ساله، جمعیت دانشجویان ایرانی با سرعت و شیب تند از تراز ۶۰ هزار دانشجو به تراز بالای ۱۱۰ هزار دانشجو رسیده است.

۷ هزار و ۵۳۰ دانشجوی بین‌الملل در خراسان رضوی تحصیل می‌کنند
متأسفانه با توجه به اینکه آمار مهاجرفرستی از سوی منابع داخلی ارائه نمی‌شود، اطلاعات تفکیک شده‌ای در دسترس نداریم تا بگوییم از ۱۱۰هزار مهاجرت تحصیلی که در سال ۲۰۲۴ انجام شد، چه تعداد از آن‌ها مربوط به خراسان رضوی است؛ اما با توجه به آمارهایی که سال گذشته، رئیس وقت دانشگاه فردوسی مشهد، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خراسان رضوی و مدیرکل امور آموزشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ارائه دادند، در مجموع ۷هزار و ۵۳۰ دانشجوی خارجی در این دانشگاه‌ها مشغول به تحصیل هستند که این موضوع نشان‌دهنده اعتبار دانشگاه‌های مشهد و خراسان رضوی دست‌کم در سطح منطقه و آسیا به شمار می‌آید هر چند در دانشگاه علوم پزشکی مشهد دانشجویانی از کشورهای کانادا، انگلیس و بلژیک نیز مشغول به تحصیل هستند.

مسئولان به دانشجویان بها بدهند، مهاجرت نمی‌کنیم
با توجه به اینکه آمار تفکیک‌شده و دقیقی وجود ندارد تا متوجه شویم از ۱۱۰ هزار دانشجویی که سال ۲۰۲۴ از ایران مهاجرت تحصیلی کردند، چه تعداد مربوط به مشهد و خراسان رضوی است، به سراغ دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد رفتیم تا دیدگاه آن‌ها را به مقوله مهاجرت جویا شویم.
مبینا مهدی‌زاده که دانشجوی کارشناسی زبان و ادبیات فارسی است، درباره اینکه آیا مهاجرت خوب است یا نه، می‌گوید: اگر مسئولان کشور به دانشجوها کمی بها بدهند و بیشتر هوایشان را داشته باشند، در ایران زندگی می‌کنیم، کارهایمان را پیش می‌بریم و به موفقیت می‌رسیم؛ اما اگر این‌گونه باشد که به دانشجویان و جوانان جامعه اهمیت ندهند، مهاجرت خیلی بهتر است.
الهه دائی، دانشجوی کارشناسی ادبیات فرانسه نیز که با مهاجرت کردن موافق بوده و در تلاش است مهاجرت کند، بیان می‌کند: به نظرم تلاش کردن در ایران بی‌فایده است؛ چرا که نسل دهه‌های ۶۰ و ۷۰ نتوانسته‌اند موفق شوند و همه درها را برای ما دهه‌ هشتادی‌ها می‌بندند. 
او با بیان اینکه خیلی دغدغه‌های مهم‌تری داریم و باید به آن‌ها گوش بدهند، می‌افزاید: من فکر نمی‌کردم وقتی به ۲۰ سالگی برسم، نتوانم خیلی چیزها را داشته باشم و تصورم طور دیگری بود؛ اما الان خریدن یک ایرپاد هم برای من سخت است چه برسد به خرید خودرو و چیزهای بزرگ‌تر. به همین خاطر فکر می‌کنم شاید با رفتن و مهاجرت کردن بتوانم چیزهایی را که می‌خواهم، بدست بیاورم. شاید برگردم؛ اما با دست پر برمی‌گردم و فعلاً در این سن و سال نمی‌توانم زندگی در ایران را با این شرایط بپذیرم. 

مهاجرت یا آرامش روانی؟
به سراغ دو دانشجوی دختر در ایستگاه اتوبوس روبه‌روی درب شمالی دانشگاه فردوسی می‌روم. هر دو دانشجوی کارشناسی جغرافیا هستند و نمی‌خواهند اسمی از آن‌ها در مصاحبه آورده شود. یکی از آن‌ها در پاسخ به پرسشم می‌گوید: با مهاجرت مخالفم؛ چون فکر می‌کنم با وجود اینکه فرق می‌کند در چه کشوری زندگی کنی؛ اما اصل مهم این است که ظرفیت موفقیت در درون خود فرد باشد. من بین اینکه موقعیت جغرافیایی‌ام را تغییر دهم یا کنار خانواده‌ام و کسانی که دوستشان دارم، باشم تا امنیت روانی پیدا کنم، اولویتم داشتن امنیت روانی است؛ یعنی ترجیح می‌دهم در جایی که آرامش روانی بیشتری دارم، زندگی کنم؛ زیرا احساس بهتری دارم و برایم در اولویت است تا اینکه به تنهایی مهاجرت کنم و به یک کشور دیگر بروم. 
همکلاسی او اما نظر دوستش را تکمیل و بیان می‌کند: به نظرم فرد باید پشتوانه‌ای در خارج از کشور داشته باشد و سپس مهاجرت کند؛ چرا که اگر بخواهی به تنهایی مهاجرت کنی، بدست آوردن موفقیت خیلی پر هزینه است، در صورتی که اگر بدانی آن آرامش روانی را در کشور دیگر داری و کسی را داشته باشی که اگر مشکلی پیش آمد، با او مشورت کنی و با مسائلی که در کشور خارجی برایت پیش می‌آید، آشنا‌تر باشد، مهاجرت کردن خیلی راحت‌تر است. در غیر این صورت مهاجرت کردن به نظرم کار خیلی اشتباهی خواهد بود و ممکن است شکست بخوری.

به‌نظرم افراد می‌توانند در ایران هم به جایگاهی که می‌خواهند، برسند
فاطمه فرخی هم که دانشجوی کارشناسی مهندسی برق دانشگاه فردوسی مشهد است، نظرش درباره مهاجرت کردن مثبت است و می‌گوید: مهاجرت کردن برای کسی که شرایطش را داشته باشد، خیلی خوب است؛ اما برای کسی که آمادگی رفتن از نظر خانوادگی و روحیات شخصی را ندارد، خوب نیست. به‌ نظرم افراد می‌توانند در ایران هم به جایگاهی که می‌خواهند، برسند و این‌گونه نیست که در ایران نتوان به موفقیت رسید.
در ادامه با محمدرضا قهرمانی، دانشجوی مهندسی هوافضا گفت‌وگو می‌کنم. او با مهاجرت تحصیلی با شروطی موافق است و اظهار می‌کند: باید ببینیم هدف از مهاجرت چیست. اگر کسی برای ادامه تحصیل مهاجرت کند و سپس برگردد و به کشورش خدمت کند، خوب است؛ اما اگر برود و ماندگار شود، خوب نیست.
در ادامه گفت‌وگوهایم با دانشجوی دختری که در حال تحصیل در رشته شیمی محض است، صحبت می‌کنم. او با مهاجرت کردن مخالف است و درباره دلایل مخالفتش متذکر می‌شود: من در اینجا چیزهایی دارم که آن‌ها را ساخته‌ام، خانواده‌ام اینجا هستند و به‌ شدت دوری از خانواده و کسانی که دوستشان دارم، برایم سخت است. اینجا درس خوانده‌ام و زندگی‌ام را ساخته‌ام. به همین خاطر حاضر نیستم همه این‌ها را رها کنم و بروم در یک کشور دیگر و از صفر شروع کنم.
��و می‌افزاید: من با کسانی که مهاجرت کرده‌اند، در ارتباطم و در جریان سختی‌های مهاجرت هستم. مهاجرت کردن به آن راحتی که برخی افراد فکر می‌کنند، نیست. 

رؤیافروشان بازار مهاجرت را گرم می‌کنند
دانشجوی کارشناسی‌ارشد حسابداری نیز که برای رفتن به داخل دانشگاه عجله داشت، از مهاجرتش خبر داده و درباره علت آن می‌گوید: با کارشناسی حسابداری کارهای زیادی می‌توانستم انجام دهم؛ اما متأسفانه در ایران آینده شغلی و امنیت فکری ندارم. به همین خاطر کارشناسی‌ارشد می‌خوانم که برای تحصیل در مقطع دکترا به انگلیس یا فرانسه مهاجرت و سپس برای کار در آن کشور اقامت کنم.   
در ادامه با دو دانشجوی کارشناسی رشته فیزیک گفت‌وگو می‌کنم. آن‌ها هم با مهاجرت کردن موافق هستند و بیان می‌کنند: در ایران به رشته تحصیلی ما بها داده نمی‌شود. در نهایت می‌توانیم معلم فیزیک شویم و آینده شغلی دیگری برای آن وجود ندارد.
خانم حجازی که دانشجوی اقلیم‌شناسی و مخالف مهاجرت است، به نظرش هیچ جایی کشورش نمی‌شود. او اظهار می‌کند: برای تفریح خوب است به کشورهای خارجی برویم؛ ولی برای زندگی کردن خوب نیست.
با یکی از دانشجویان کارشناسی‌ارشد شیمی نیز گفت‌وگو می‌کنم و او شرایط کشور را علت مهاجرت کردن دانشجویان می‌داند و ادامه می‌دهد: اگر شرایط و امکانات همچون شغل و درآمد برای کار کردن در ایران فراهم شود، هیچ دانشجویی مهاجرت نمی‌کند؛ اما وقتی هیچ کدام از این‌ها فراهم نیست و می‌بینیم در کشورهای همسایه خودمان خیلی شرایط بهتری وجود دارد، دانشجویان بی‌شک مهاجرت می‌کنند و هرکس دیگری هم باشد، برای رسیدن به شرایط بهتر مهاجرت می‌کند.
با توجه به صحبت‌های دانشجویان دانشگاه فردوسی می‌توان جمع‌بندی کرد که علت اصلی مخالفت با مهاجرت، وابستگی‌های عاطفی، از دست دادن دستاوردها و نداشتن شرایط مالی مناسب است و موافقان نیز علت اصلی مهاجرت را بدست آوردن موقعیت شغلی بهتر و نبود بازار کار مناسب در برخی رشته‌های تحصیلی می‌دانند. 
اینکه برخی با رؤیافروشی، بازار مهاجرت را گرم کرده‌اند، در افزایش مهاجرت تحصیلی بی‌تأثیر نبوده؛ اما واقعیت این است که نسل جدید دانشجویان، واقع‌بینی بیشتری درباره مسائل مهاجرت دارند؛ چرا که نتایج مهاجرت سلبریتی‌ها و دوستانی که از تجاربشان می‌گویند، بر نگاه آن‌ها نسبت به مهاجرت تأثیرگذار بوده است.

خبرنگار: فریده خسروی