در دبیرخانه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی مطرح شد: تبعات فقدان مدیریت واحد مرزی در خراسان رضوی
در چهلمین جلسه دبیرخانه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی، مسائل و مشکلات توقف‌های چند روزه ناوگان ترانزیتی و خودروهای سنگین در مرزهای دوغارون، لطف‌آباد و سرخس به عنوان یکی از موانع جدی در حوزه صادرات استان و ضرر و زیان ناشی از این وضعیت، مطرح و بررسی گردید. 

موضوعی که از سوی کمیسیون حمل‌ونقل و ترانزیت اتاق بازرگانی مشهد، انجمن شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی و کانون کارآفرینان استان، اتحادیه صادرکنندگان و اتحادیه کارگزاران گمرکی خراسان رضوی به دبیرخانه شورای گفت‌وگو منعکس شده است.

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، علی اکبر لبافی رئیس این دبیرخانه در ابتدای نشست با اشاره به اینکه مهم‌ترین مشکل در مرزهای اقتصادی استان عدم تمرکز مدیریتی است، تاکید کرد: امروز دستگاه متولی واحدی که دیگر دستگاه‌ها از آن در مرز به عنوان متولی تمکین کنند، مشاهده نمی شود و به دلیل فقدان تمرکز مدیریتی، هر دستگاهی براساس ظرفیت خود در مرز فعالیتی را انجام می‌دهد. این موضوع سبب توقف خودروهای سنگین و ترانزیتی در مرزها به دلیل موضوعاتی چون نظارت سوخت، مرزبانی، گذرنامه و... شده است.

وی افزود: تمامی حوزه‌های متمرکز در مرز براساس دستورالعمل‌های خود فعالیت می‌کنند؛ اما به دلیل نبود نیروی انسانی کافی، نداشتن تجهیزات لازم و کافی برای بازرسی و تسهیل عبور و مرور و...توقف‌های طولانی و چند روزه کامیون و ترانزیت‌ها در مرز اتفاق می‌افتد. به طوری که در مرز دوغارون علی‌رغم ظرفیت عبور و مرور روزانه ۲۰۰۰ دستگاه کامیون، درحال حاضر ۲۰۰ دستگاه کامیون حسب اعلام اداره کل حمل و نقل و پایانه ها و فعالان بخش خصوصی با توقف ۴ الی پنج روزه تردد می‌کنند.

لبافی به مشکلات و موانع حوزه سوخت در مرز اشاره و خاطرنشان کرد: در حال حاضر نرخ سوخت در ایران ارزان و در کشورهای همسایه گران است. در این وضعیت افراد به قاچاق روی خواهند آورد. به همین دلیل، لازم است نظم خاصی در خصوص اصلاح نرخ سوخت در مرز صورت گیرد. وی درخصوص نوبت‌دهی در مرزها نیز بیان کرد: متاسفانه علی‌رغم اعلام آمادگی و هزینه‌کرد بخش خصوصی برای راه‌اندازی سیستم نوبت‌دهی آنلاین در مرزها برای خروج ماشین‌ها در حوزه ترانزیت این مهم به هردلیلی اجرایی نگردیده است، این در حالیست که با استفاده از این سیستم، ساعت حرکت، مسیر حرکت، زمان ورود به مرز و... خودروها به ثبت می‌رسد و براساس آن، زمان حضور هر خودرو در مرز و خروج آن مشخص خواهد شد. در دنیا این سیستم آنلاین نوبت‌دهی پذیرفته شده و وجود دارد. با این کار، تجمع در مرز مدیریت می‌شود.

رئیس دبیرخانه شورای گفت‌وگوی استان، با اشاره به اینکه در طرح جامع دوغارون جانمایی صحیحی برای دستگاه‌های متولی پیش‌بینی شده است، ادامه داد: این طرح تاکنون نهایی نشده است تا اجرایی گردد. اجرایی شدن این طرح از خواسته‌های بخش خصوصی است که بایستی پیگیری شود. با جانمایی دستگاه‌های متولی در مرز مدیریت تردد انجام خواهد گرفت.

سپس جواد جعفری، سرپرست گمرکات خراسان رضوی، به تشریح سه مشکل اساسی در عبور و مرور کامیون در مرزها پرداخت و تاکید کرد: تداخل کاری در مرز از اساسی‌ترین مسائل و مشکلات موجود است و مشکل ساختار فیزیکی مرزها و کمبود نیروی انسانی دیگر مشکلات مرزهای استانی است. بنا بر بیان صریح قانون، مدیریت در مرزها مختص گمرکات است؛ اما در مرزها گمرک از نظر اهمیت و اولویت در جایگاه آخر قرار دارد. دستگاه‌های متولی به دنبال فعالیت‌های حوزه کاری خود در مرز حضور داشته و براساس بخشنامه و دستورالعمل فعالیت می‌کنند؛ اما این امر سبب مشکلات و اختلافات متعددی می‌شود. بایستی تعامل بین‌دستگاهی به وجود بیاید تا حدود ۵۰ درصد مشکلات مرز مرتفع گردد.

جعفری با اشاره به اینکه در صورت ضعف هماهنگی استانی، موضوع کمبود نیروی انسانی نیز رفع خواهد گردید، خاطرنشان کرد: در ۱۳ سال گذشته گمرک ایران هیچ استخدامی نداشته و نیروهای فعلی در حال بازنشسته‌شدن هستند.

توقف کامیون‌ها در مرز هزینه‌زاست

در ادامه احمد زمانیان، رئیس کمیسیون حمل‌و‌نقل و ترانزیت اتاق بازرگانی مشهد در خصوص مشکلات حوزه ترانزیت در استان، عنوان کرد: به ازای توقف هر خودرو در مرز دوغارون، دو میلیون و ۵۰۰ هزار تومان دریافت می‌شود. اگر گمرک یا دیگر دستگاه‌های متولی نیروی انسانی کافی ندارند، بخش خصوصی آمادگی کامل برای پرداخت‌ هزینه‌های به‌کارگیری نیرو در دستگاه‌های خدمت‌رسان مرز را دارد تا به دلیل کمبود نیرو در مرز شاهد توقف‌ها نباشیم. وی یادآور شد: متاسفانه دیدگاه درآمدی در برخی از بخش‌ها سبب بروز این توقف‌ها در مرز شده است.

محمود امتی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی مشهد نیز با تاکید بر اینکه توقف‌ها در مرز فساد برانگیز است، گفت:‌ مشکل اصلی، عدم مدیریت صحیح مرزی است. هر نهاد یا دستگاهی که می‌خواهد مرز را اداره کند، به معنای واقعی بایستی مدیریت را انجام دهد. در کشورهای پیشرفته دنیا، بخش خصوصی مرزها را مدیریت می‌کنند.

وی با بیان اینکه با ابزار و امکانات موجود می‌توان نیروی انسانی را افزایش داد، تصریح کرد: پیشنهاد ما حضور شرکت نفت قبل از ورودی مرز دوغارون است. همچنین، مرزبانی تنها برای روان‌سازی مرز حضور پیدا کند.

سپس مرتضی قندچی، رئیس هیات مدیره اتحادیه کارگزاران گمرکی خراسان رضوی تاکید کرد: توقف کامیون و ترانزیت در مرزها علاوه بر خسارات مادی و معنوی در جامعه، مشکلات متعددی برای صادرات کالا نیز به وجود می‌آورد. ابطال مدارک رانندگان، خسارت بر کالاها، افت کالاها، توقف سرمایه و... نیز از مشکلاتی است که با توقف کامیون و ترانزیت در مرزها رخ می‌دهد. وی افزود: گمرک متولی نظارت و هماهنگی دستگاه‌ها در مرز است؛ اما موازی‌کاری در مرز بسیار زیاد است. بایستی مدیریت واحد توسط گمرک صورت گیرد. درسال‌های گذشته با وجود کافی نبودن نیروی انسانی در گمرک و نبود زیرساخت‌های لازم در مرز، روزانه ۲۰۰۰ کامیون در مرز دوغارون تردد می‌کردند؛ اما در حال حاضر روزانه ۲۰۰ کامیون تردد می‌کنند. این وضعیت، اهمیت برقراری مدیریت واحد مرزی را دوچندان می‌کند.

تابع شورای هماهنگی مرز هستیم

در ادامه حسن‌ پورعلی، مسوول بازرگانی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی استان اظهار کرد: حضور شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی به نمایندگی از شورای مرز در چهار نقطه مرزی و براساس بخشنامه هیات وزیران انجام گرفته است. شرکت پخش فرآورده‌های نفتی تعصبی برای حضور در نقطه صفر مرزی ندارد. جانمایی شرکت در طرح جامع دوغارون دیده شده و ما تابع شورای هماهنگی مرز هستیم. وی افزود: با دستگاه هوشمند، میزان سوخت باک و تفاوت و اختلاف آن اندازه‌گیری می‌شود. محدودیت عرضه سوخت در جایگاه برای کامیون و ترانزیت وجود ندارد.

سپس علی نجفی، نماینده فرماندهی مرزبانی خراسان رضوی تاکید کرد: براساس وظایف محول شده به مرزبانی، در مرز کار نظارتی صورت می‌گیرد و پیشنهادات مطرح شده در این جلسه به فرماندهی مرزبانی اعلام خواهد شد.

لبافی نیز با بیان اینکه با همدلی در کنار یکدیگر روان‌سازی در مرز رخ خواهد داد، عنوان کرد: این موضوع دیگر ربطی به تحریم کشور، روابط بین‌المللی، کمبود ارز و... ندارد، بلکه یک تحریم داخلی بین دستگاهی است. مدیریت واحد در مرز وجود ندارد و علی‌رغم اینکه طبق قانون، مسوولیت مرزها در خصوص ورود و خروج کالاهای صادراتی و اقتصادی با گمرک است، این مسئله اجرا نمی‌شود. وی با اشاره به اینکه نهادهای ذی‌ربط در مرزها براساس یک بخشنامه مرکزی فعالیت می‌کنند، عنوان کرد: بخشی از این بخشنامه‌ها مخل کسب‌وکار هستند و امکان اصلاح آن وجود دارد.‌ کشور و استان خراسان رضوی به ارز و صادرات نیازمند است و ضروری است برای رفع مشکلات موجود پیگیری نماییم.

تشریح ابعاد طرح جامع دوغارون

سپس نصیر برادران، نماینده اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای خراسان رضوی اظهار کرد: در طرح جامع دوغارون، سه خط حرکتی برای کنترل گذرنامه، گمرک و مرزبانی دیده شده که این امر با هدف جلوگیری از پیاده شدن راننده ترانزیت بوده است. وی با اشاره به تحقیقی در خصوص توقف‌های طولانی در پایانه‌های مرزی دوغارون، لطف آباد و سرخس در بازه زمانی ۱۰ روز ابتدایی دی ماه، گفت: متوسط زمان توقف ناوگان غیرسوختی، ۴ روز و روزانه به طور متوسط ۲۷۳ دستگاه است و از مهم‌ترین علل توقف می‌توان به تمایل رانندگان به سوخت‌گیری کامل در جایگاه سوخت ۱۷ شهریور (به طوری که تا زمان سوختگیری کامل متوقف می‌شوند) اشاره کرد. با توجه به عرضه کم سوخت در جایگاه یا بعضا عدم عرضه سوخت به ناوگان افغان، صف ناوگان به وجود می‌آید. همچنین می‌توان به کندی حرکت، کاهش تعداد خروجی از مرز به علت انجام کنترل‌های مضاعف مرزبانی و پایش التهایی سوخت توسط شرکت نفت و عدم فعالیت طرف افغان در روزهای جمعه و عدم پذیرش تا ساعت ۱۲ روز شنبه هر هفته به دلیل ترافیک سمت مقابل نیز اشاره کرد.

برادران ادامه داد: در پارکینگ شهید فخری زاده دوغارون متوسط توقف ناوگان افغان تا ۳ روز و به طور متوسط روزانه ۱۱۳ دستگاه است. در پارکینگ باراندازان متوسط توقف ناوگان سوختی (ایرانی) مربوط به منطقه ویژه تا ۵ روز است و روزانه به طور متوسط ۲۶۱ دستگاه متوقف می‌شوند که علت افزایش زمان توقف، اعزام ناکافی ناوگان خالی افغان از سوی کشور مقابل برای انجام عملیات ترانشیپمنت سوخت است. در محوطه پایانه مرزی، متوسط توقف ناوگان حداقل ۲ روز و روزانه به طور متوسط تعداد ۱۰۵ دستگاه است که علت آن کندی حرکت و کاهش تعداد خروجی از مرز به علت انجام کنترل‌های مضاعف مرزبانی و پایش انتهایی سوخت توسط شرکت نفت است. برادران، پیشنهادهایی در خصوص کاهش زمان توقف در پایانه مرزی دوغارون ارائه کرد و گفت: تفکیک محدوده و عملیات تجاری از محدوده مسافری (در وضعیت موجود محدوه تجاری و مسافری یکسان است)، برنامه‌ریزی لازم جهت حمل یک‌سره ناوگان (رفع موانع عدم حمل یک‌سره و اقدامات اجرایی که می‌بایست انجام شود)، هوشمندسازی کامل سیستم نوبت‌دهی ناوگان تجاری (به لحاظ قانونی گمرک دستگاه متولی اصلی است)، اجرای طرح جامع پایانه مرزی (آخرین وضعیت و دلایل اجرا نشدن آن)، همکاری طرف افغان جهت اعزام ناوگان خالی برای ترانشیپمنت سوخت در منطقه ویژه و رفع محدودیت عرضه سوخت در جایگاه سوخت ۱۷ شهریور، از جمله پیشنهادها برای رفع توقف‌ها در پایانه مرزی دوغارون است.

توقف ها در پایانه مرزی لطف‌آباد و سرخس

نماینده اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در خصوص پایانه مرزی لطف‌آباد نیز عنوان کرد: متوسط زمان توقف ناوگان در پایانه مرزی لطف‌آباد ۶ روز است که به طور متوسط روزانه ۶۰۵ دستگاه متوقف می‌شوند. در ۱۰ روز ابتدایی دی ماه سال جاری، مهم‌ترین علل توقف در این پایانه، نزدیک شدن به سال جدید میلادی و افزایش تقاضای صادرات و ترانزیت کالا و افزایش حجم ورودی ناوگان، کمبود نیروی انسانی دستگاه‌های مستقر در مرز (ارزیاب اداره کل گمرک، پایانه مرزی، بانک ملی، قرنطینه دامی و نباتی)، سرعت پایین ایکس ری فعلی و جانمایی نامناسب، قطعی مکرر سامانه‌های باسکول و گذرنامه، وجود یدک‌های رها شده ترکمن در محوطه (۲۵۶ دستگاه)، ایجاد گره ترافیکی در محوطه و محدودیت ساعت کاری طرف ترکمن است.

نماینده اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای خراسان رضوی در توضیح پیشنهادها برای کاهش زمان توقف کامیون و ترانزیت در پایانه مرزی لطف‌آباد گفت: می‌توان به تقویت نهادهای مستقر در مرز از لحاظ نیروی انسانی و افزایش ساعت کار، روان‌سازی جریان حرکتی ناوگان ترانزینی خروجی با جابجایی مکان باسکول و ایکس ری، ایجاد محدودیت در رویه تبادل یدک و کاهش عملیات تخلیه و بارگیری و افزایش حمل یکسره ناوگان با توجه به بازگشایی مرز با ایجاد رغبت در رانندگان ایرانی به تردد در عمق ترکمنستان با اقداماتی نظیر کاهش زمان دریافت ویزا، بهبود وضعیت تعهدات بیمه‌ای طرف مقابل، کاهش هزینه‌های غیر رسمی و افزایش مدت زمان اقامت، افزایش ساعت فعالیت دروازه مرزی دو کشور ایران و ترکمنستان از طریق مجاری دیپلماتیک با توجه به تاکید ریاست جمهوری بر فعالیت ۲۴ ساعته گمرکات کشور و... اشاره کرد. برادران با اشاره به اینکه در ۱۰ روز ابتدایی دی ماه سال جاری و در پایانه مرزی سرخس متوسط زمان توقف ناوگان ۵ روز بوده است، گفت: در این پایانه مرزی به طور متوسط روزانه ۴۳۸ دستگاه متوقف می‌شود که از مهم‌ترین علل و عوامل توقف آن، نزدیک شدن به سال جدید میلادی و افزایش تقاضای صادرات و ترانزیت کالا، ادامه رویه تبادل یدک و قرارگیری کشنده‌ها در مسیر عبوری ناوگان ترانزیتی و صادراتی و ایجاد تأخیر در جریان خروجی (کاهش ظرفیت خروجی روزانه)، انجام دیپ زنی و پایش سوخت در حد فاصل ایکس ری و درب خروج و وجود اشکالات هندسی در مسیر خروجی، اشاره کرد.  برادران در بیان پیشنهادات در جهت کاهش زمان توقف در پایانه مرزی سرخس، عنوان کرد: روان سازی جریان حرکتی ناوگان ترانزیتی خروجی با جابجایی مکان پایش سوخت به پسکرانه (منطقه ویژه)، افزایش لاین‌های خروجی و اصلاح هندسی معبر خروجی با توجه به دمونتاژ پل قدیمی، افزایش حمل یکسره ناوگان با ایجاد رغبت در رانندگان ایرانی به تردد در عمق ترکمنستان با اقداماتی نظیر کاهش زمان دریافت ویزا، بهبود وضعیت تعهدات بیمه‌های طرف مقابل و کاهش هزینه‌های غیررسمی، لزوم افزایش ساعت فعالیت دروازه مرزی دو کشور ایران و ترکمنستان از طریق مجاری دیپلماتیک از جمله این پیشنهادات است.

سپس علی‌اصغر حسین‌زاده، کارشناس مرزهای اداره مهاجرت و گذرنامه خراسان رضوی بیان کرد: اداره مهاجرت و گذرنامه درحال آموزش به نیروهای انسانی در یک دوره کوتاه مدت برای رفع مشکلات در مرزهاست. این نیروها در مرز دوغارون حضور پیدا خواهند کرد تا مشکلات در خصوص گذرنامه در این مرز رفع شود.

افزایش ساعت کاری در گمرک ترکمنستان

سپس علیرضا صداقت، رایزن سیاسی وزارت امور خارجه گفت: نبود مدیریت واحد در مرز یک موضوع سابقه‌دار است. اگر این موضوع در سطح استان قابل حل نیست، می‌توان به نهادهای نظارتی اعلام نمود تا موضوع سریع‌تر و بهتر

مرتفع گردد. وی با بیان اینکه ساعت کاری گمرک لطف آباد و سرخس تغییری نکرده است، افزود: این در حالی است که ساعت کاری گمرک ترکمنستان ۱۲ ساعت افزایش یافته است.

لبافی، رئیس دبیرخانه شورای گفت‌وگوی استان نیز در بخش پایانی این نشست و در جمع بندی مباحث مطروحه گفت: به گفته رئیس جمهور، دستگاه‌های متولی بایستی تسهیلگر باشند. متولیان در مرز باید بدانند که با هرساعت توقف کامیون ترانزیتی چه خسارت‌هایی به صاحب بار، راننده، کشور و بخش خصوصی زده می‌شود.  تولیدات، درآمدهای ارزی و... کشور با کم کاری دستگاه‌های متولی در مرز همزمان و با پایان ساعت اداری و توقف کامیون‌های ترانزیت، دچار صدمات جبران‌ناپذیری می‌شود. در دنیا دستگاه‌های خدمت‌رسان در مرزها به صورت ۲۴ ساعته و سیستم آنلاین نوبت‌دهی فعالیت می‌کنند و با هم افزایی استانی در مرز می‌توان این موضوعات را در مرزهای استان نیز رفع کرد. 

وی افزود: ناکافی بودن تعداد نیروی انسانی در مرز، یکی از مشکلات متولیان است. تنها به این دلیل، در یک دستگاه دولتی صدها کامیون و ترانزیت در مرز متوقف شده و میلیاردها تومان خسارت به بخش خصوصی، راننده و کشور زده می‌شود. لبافی متذکر شد: حمل‌ونقل و ترانزیت، رونق اقتصاد، صادرات کالا و... میلیاردها دلار ارزآوری به همراه دارد؛ اما در کشورمان در قالب تحریم های داخلی نمی توانیم از آن استفاده کنیم.