این روزها انواع و اقسام لقب ها و طرح های مختلف برای شهرهای کشور انتخاب می شود و مشهد هم به دلیل داشتن شرایط خاص از این موضوع بی نصیب نمانده است؛ «پایتخت معنوی ایران» ، «پایتخت فرهنگی جهان اسلام» ، «منطقه آزاد زیارتی کشور»، «قطب علمی ایران» و چندین و چند لقب و طرح دیگر که هرکدام روزهایی بر سر زبان ها افتاد، گاه ماندگار و گاه نیز به فراموشی سپرده شد. اما در این بین به تازگی کلیدواژه ای از سوی معاون فرهنگی وزیر ارشاد مطرح شد که به نظر می رسد امکان تحقق آن با دلایل و ظرفیت ها و فرصت هایی که از سوی وی ذکر شده و در ادامه به طور مفصل به آن پرداخته می شود، وجود دارد. تبدیل شدن مشهد به «قطب فرهنگ مکتوب جهان اسلام» کلیدواژه و لقبی بود که دکتر صالحی با تبیین ظرفیت های موجود در مشهد، آن را مطرح کرد و رسیدن به این جایگاه را نزدیک و قابل دسترسی عنوان کرد....  وجود مشهد در بین 3 قطب برتر انتشارات کشور، حضور بارگاه ملکوتی امام علی بن موسی الرضا (ع) در مشهد و بهره گیری از فرصت زیارت، وجود قطب های مقتدر دانشگاهی و حوزوی، سابقه درخشان مشهد در توزیع کتاب، وجود کتابخانه های مهم، موقعیت جغرافیایی مشهد به عنوان حلقه ارتباطی با کشورهای فارسی زبان، فعالیت مراکز متعدد علمی و فرهنگی در مشهد، حضور رسانه های مقتدر در خراسان رضوی و فعالیت نهادها و تشکل های مرتبط با حوزه نشر مواردی است که از سوی معاون فرهنگی وزیر ارشاد به عنوان فرصت هایی اساسی در تبدیل شدن مشهد به قطب فرهنگ مکتوب جهان اسلام مطرح شد.بالقوه یا بالفعل؟تمام این موارد و ظرفیت هایی که از آن یاد شدباعث شده تا مشهد به عنوان یکی از سه قطب انتشارات کشور از تهران و قم متمایز شود و فرصتی را در اختیار مسئولان صنعت نشر و متولیان فرهنگ کتاب و کتابخوانی خراسان رضوی قرار دهد تا از آن برای محقق شدن این شعار یعنی قطب فرهنگ مکتوب جهان اسلام بهره ببرند. اما سوالی که وجود دارد این است که این ظرفیت ها تا چه حد در مشهد به شکوفایی رسیده و می تواند در این زمینه نقش آفرینی کند؟ آیا وجود قطب های علمی و دانشگاهی و حوزوی توانسته است در کنار هم شرایطی را برای پدید آوردن آثار مکتوب قابل توجه و عرضه در حد و اندازه های جهان اسلام پدید بیاورد؟ و یا این که مراکز توزیع کتاب در مشهد هنوز هم مثل سابق توانمند و فعال در این زمینه فعالیت می کنند؟ مراکز فرهنگی و انتشاراتی استان تا چه حد توانسته ارتباط خود را با فعالان فرهنگ کتاب و کتابخوانی از سایر کشورهای فارسی زبان و کشورهای مسلمان تقویت کند؟ این ها سوالاتی است که باید برای برنامه ریزی دقیق و رسیدن به معیاری مشخص به منظور تبدیل شدن مشهد به قطب فرهنگ مکتوب جهان اسلام به آن پاسخ داد. از همین روی در ادامه به بررسی شاخص ها و ملزومات تبدیل مشهد به قطب فرهنگ مکتوب جهان اسلام خواهیم پرداخت.جایگاه خراسان در حوزه نشر؛ تنومند اما...عرصه نشر در خراسان رضوی روز به روز در حال گسترش است و از گذشته هم همواره حرف های زیادی برای گفتن داشته و به همین دلیل هم در کنار تهران و قم جزو 3 انتشارات برتر کشور محسوب می شود. به ادعای بسیاری از صاحب نظران و مسئولان حوزه چاپ و نشر اگر خراسان رضوی را از چرخه نشر کشور حذف کنیم بالغ بر ۷۰ درصد کتاب های دینی و آثار حوزه های دیگر از عرصه نشر حذف می شود که این نشان از جایگاه مهم و قابل توجه این استان در زمینه نشر کشور دارد. البته بر اساس اعلام بانک اطلاعات موسسه خانه کتاب گزارش آماری نشر کتاب استان های کشور در 4 ماه نخست سال این طور روایت می کند که استان تهران با 14602 تعداد عناوین، بیشترین آمار را در 4 ماه نخست سال در حوزه انتشارات دارد و پس از تهران نیز استان قم با 2564 تعداد عنوان کتاب قرار گرفته است. استان خراسان رضوی نیز با 680 تعداد عنوان، در رده سوم بیشتر آمار نشر در 4 ماه امسال است که آثار ترجمه آن 112 عنوان کتاب و در تالیف 568 اثر را شامل می شود.اما همین جایگاه قوی و صنعت تنومند چاپ و انتشارات خراسان رضوی که قرار است مهمترین نقش آفرینی را در عرصه تبدیل مشهد به قطب فرهنگ مکتوب جهان اسلام ایفا کند مدت هاست که دچار رکود شده است. این رکود البته موضوعی تنها مربوط به استان خراسان رضوی نیست و همانطور که اواسط مهرماه امسال معاون فرهنگی وزیر ارشاد اعلام کرده بود «وضعیت خوبی بر صنعت چاپ کشور حاکم نیست و باید برای خروج از رکود آن عزم ملی ایجاد کرد. رسیدن به این امر مهم با تلاش یک سازمان یا وزارتخانه و اتحادیه درست نمی شود و تعامل مسئولان دولتی، کارشناسان و نیز بدنه بخش خصوصی مهمترین پیش نیاز موفقیت صنعت چاپ و نشر کشور در مقطع کنونی است.» این رکود حاکم بر عرصه نشر بر قطب های انتشارات کشور هم اثر گذاشته و آن ها را با مشکل مواجه کرده است. به همین دلیل عرصه چاپ و نشر خراسان رضوی که باید با قوت و ظرفیت زیادی در حوزه قطب فرهنگ مکتوب جهان اسلام نقش آفرینی کند نیازمند تزریق انگیزه و قوایی جدی برای فعالیت است.فراز و فرودهای ارتباط حوزه و دانشگاهمشهد با فعالیت دانشگاه فردوسی و همچنین حضور جدی دانشگاه های آزاد و پیام نور و البته داشتن حوزه علمیه ای کارآمد و تاثیرگذار بی شک یکی از قطب های علمی – حوزوی کشور است که همین ظرفیت بزرگ باز هم مشهد را از دو قطب دیگر انتشارات کشور متمایز می کند. اما نکته ای که باعث شده تا کنون خروجی فعالیت این قطب های علمی دانشگاهی و حوزوی به نتایج قابل توجهی در عرصه انتشار آثار مورد نیاز جهان اسلام و رفع نیازهای مکتوب کشورهای اسلامی از لحاظ کمی و کیفی بینجامد این است که هنوز ارتباط بین حوزه و دانشگاه در مشهد آن طور که انتظار می رفته و بایدمی بوده، شکل نگرفته است. از همین رو این نیاز احساس می شود که برای تبدیل مشهد به قطب فرهنگ مکتوب جهان اسلام، دانشگاه ها و حوزه های علمیه استان باید به عنوان پایه های تشکیل این قطب هم ارتباط خود را تقویت کنند و به حد مطلوب برسانند و هم با افزایش تولید علم و افزایش تولید آثار مکتوب نقش خود را به خوبی در این زمینه ایفا کنند.سابقه ای که دیگر درخشان نیست!اما یکی از ملزومات اصلی تبدیل مشهد به قطب فرهنگ مکتوب جهان اسلام ، داشتن شبکه قدرتمند توزیع کتاب است. ظرفیتی که خراسان بزرگ در گذشته یکی از سردمداران آن بوده اما در حال حاضر کمتر از آن سابقه درخشان اثری مانده است. یکی از چالش ها و نقصان های موجود در زمینه کتاب و کتابخوانی نبود توزیع مناسب کتب انتشار یافته در سراسر کشور است . به همین دلیل است که برای جبران این نقصاننمایشگاه های کتاب برای توزیع کتاب و رساندن آن به جامعه هدف برپا می شود. خراسان رضوی هم البته بر اساس شرایط موجود وضعیت خوبی دارد اما اگر می خواهد در فرهنگ مکتوب به عنوان قطبی در جهان اسلام مطرح شود در زمینه شبکه توزیع کتاب ضعف هایی جدی دارد. همانطور که بسیاری از مسئولان و صاحبنظران هم معتقدند که شبکه توزیع خراسان رضوی جایگاه گذشته خود را نداشته و تضعیف شده است.زائران ، سفیران ما در کشورهای اسلامیسالانه 1.5 میلیون زائر خارجی وارد مشهد می شوند، این خود یک ظرفیت بالقوه برای اثرگذاری در حوزه گسترش دروازه های فرهنگ مکتوب به جهان اسلام است که تاکنون بالفعل نشده است. اگر عرضه آثار مکتوب و بازدید از مراکز فرهنگی عرضه کتاب را به برنامه های زائران و توریست هایی که سالانه در مشهد حضور می یابند بیاوریم می توانیم با این ظرفیت برای گسترش فرهنگ مکتوب کشور در کشورهای دیگر تاثیر بگذاریم.ظرفیتی برای نقش آفرینی در حوزه بین المللنمایشگاه های سالانه کتاب مشهد که امسال شانزدهمین دوره خود را پشت سر می گذارد نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری در تحقق شرایط تبدیل شدن مشهد به قطب فرهنگ مکتوب جهان اسلام دارد. البته تا کنون از این ظرفیت به خوبی استفاده نشده است و آن نقش آفرینی در حوزه بین الملل است. بر کسی پوشیده نیست که نمایشگاه کتاب مشهد بعد از نمایشگاه تهران بزرگترین و تاثیرگذارترین نمایشگاه کتاب کشور است اما متاسفانه تا کنون از این ظرفیت حداقل برای حضور نمایندگان ناشران کشورهای همسایه به خوبی استفاده نشده است. حضور نمایندگان کشورهای اسلامی و فارسی زبان در نمایشگاه کتاب می تواند هم باب تعامل و ارتباط بیشتر فعالان عرصه چاپ و نشر استان با کشورهای اسلامی و فارسی زبان را باز کند و هم عرصه گسترش فعالیت های انتشاراتی استان به این کشور را باز کند.فعالیت مراکز فرهنگی فعال در حوزه بین المللیکی دیگر از مزیت های نسبی مشهد نسبت به سایر قطب های انتشاراتی کشور فعالیت مراکز فرهنگی فعال حوزه بین الملل در مشهد است، مراکزی همچون بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی،دبیرخانه های جشنواره بین المللی امام رضا (ع)، جامعة المصطفی العالمیه و ... که می تواند در اثرگذاری و گسترش فعالیت های انتشاراتی مشهد به کشور های جهان اسلام نقشی جدی داشته باشد کما این که بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی تا کنون در این زمینه فعالیت های خوبی داشته و در صورت همسو کردن این فعالیت ها با دیگر فعالیت های مرتبط در حوزه انتشارات می تواند مراحل تبدیل شدن مشهد به قطب فرهنگ مکتوب جهان اسلام را تسریع کند.منبع: روزنامه خراسان - وحید تفریحی