یادداشت فرهیخت: به قلم عبدالرضا زرگری | اگر دقت کنیم می بینیم که تقریباً در ۹۰ درصد دیدارهای میهمانان خارجی با مسئولان و مقامات آستان قدس رضوی، متأسفانه یکی از ساده ترین و پیش پا افتاده ترین آداب تشریفاتی و مرسوم در عرف دیپلماتیک یعنی قراردادن پرچم کشور میهمان بر روی میز رعایت نمی شود؟! هرچند این مسأله شاید به خودی خود، به نظر برخی از خوانندگان محترم، غیر مهم جلوه کند، اما فراموش نکنیم که به تعبیر اندیشه مندان، انسان های بزرگ را باید از رفتار جزئی شان شناخت.

کما این که حضرت امام خمینی (ره) در طول اقامت شان در پاریس، همه وقت، مسافت نسبتاً طولانی را طی می کردند تا از محل خط عابر پیاده به آن سوی خیابان بروند و رعایت همین جزئیاتی به اصطلاح پیش پا افتاده از سبک زندگی حضرت امام بود که امام را در چشم اهالی «نوفل لوشاتو»، به عنوان یک شخصیت علمی ممتاز و رجل سیاسی برجسته شناساند!

تازه ترین مصداق برای عدم رعایت این تشریفات متعارف در عرف دیپلماسی، در جریان سفر اخیر دکتر «امجد حمید المظفر» رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی عراق در تهران به مشهد و دیدار با مقامات علمی و فرهنگی و دانشگاهی آستان قدس در مرداد ماه ۹۹ اتفاق افتاد که متأسفانه شاهد بودیم در چند دیدار صورت گرفته، پرچم عراق بر روی میز قرار داده نشده بود که شایسته بود از باب احترام به یک میهمان و شخصیت علمی و مقام مسئول مسلمان رعایت می شد!

البته حقیر در طرح گرافیکی که برای درج در وبگاه «نگارخانه ی فرهیخت» وابسته به تارنمای اندیشکده ی بین المللی فرهیخت طراحی و در انتهای این پست نیز درج کردم، این پرچم را به پاس احترام به میهمان غیر ایرانی مان بر روی تصویر قرار دادم، اما کاش دوستان روابط عمومی و بین الملل آستان قدس رضوی نیز چنین دقتی را به خرج می دادند و از قرار دادن یک پرچم رومیزی ساده بر روی میز دریغ نمی کردند!

کما این که وقتی مسئولان کشور ما به هر کشوری از جمله سوریه یا عراق و حتی به اعتاب مقدسه آستان قدس حسینی و یا آستان قدس علوی سفر می کنند و تصاویر آن را در رسانه ها مشاهده می کنیم، ما نیز چنین توقعی را داریم که به رسم حسن میزبانی و احترام، طرف میزبان نیز چنین تکریمی را اعمال کند.

به عنوان مثال، در سفر اخیر دکتر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ی کشورمان به عراق (تیر ماه 1399) و دیدار و ملاقات با برخی از مقامات عالی رتبه ی این کشور، این بحث در فضای مجازی منتشر و اتفاقاً در شبکه های اجتماعی بسیار داغ شد که چرا در این دیدارها پرچم جمهوری اسلامی ایران در کنار پرچم عراق وجود نداشت؟!

هر چند در مبحث «تشریفات متعارف دیپلماتیک» چنین گفته می شود گذاشتن پرچم کشور میهمان فقط در دیدار همتایان ضرورت دارد و در دیدار با مقامات بالاتر یا شخصیت ‌های غیر رسمی، وجود پرچم کشور مهمان الزامی ندارد و مرسوم هم نیست، اما اصطلاحاً برای خراسانی ها، یادآوری این دو نکته، مهم ضروری به نظر می رسد:

1. فراموش نکنیم تمامی آموزه هایی که از سوی فرهنگ بیگانه به نام «علم» به سوی سایر کشورها القا و سرازیر می شود، به فرمایش مقام معظم رهبری، بعضاً «شبه علم» ی بیش نیستند و لذا بسیاری از این قواعد مرسوم که در حوزه های مختلف، مستند و محک قرار می گیرند، در واقع همان دست نوشته های موروثی از شبه علم های مغرب زمینی است که چون «وحی منزل» نیست، پس الزامی هم ندارد که مو به مو تمام آن چه که فرهنگ بیگانه توصیه و دیکته می کند، از سوی مسئولان امر و متفکران در کشورهای اسلامی نیز اعمال شود.

حال در موضوع بحث مان، دوستان فعال در حوزه ی روابط عمومی و ارتباطات خارجی در هر دستگاه و نهاد و ارگانی در استان و شهر حتی مؤثران اقتصادی در شش هزار واحد خصوصی، شایسته است آن دسته از آداب تشریفات متعارف در عرف دیپلماتیک که با فرهنگ ایرانی - اسلامی ما مطابقت صددرصدی دارد را انجام و سایر موارد مغایر با این شاخص را، یا حذف نموده و یا کم اهمیت بشمارند و حتی مواردی را بیشتر از عرف معمول، انجام دهند که به خودی خود، این امر نه تنها نقص و عیبی نیست، بلکه امری مستحسن و پسندیده نیز به شمار می رود.

به عنوان مثال، مگر نه این است که معمولاً مقامات کشورهای اسلامی در مجالسی که بر سر میز ضیافت ناهار یا شام، مسکرات و نوشیدنی های غیر حلال وجود دارد، حضور پیدا نمی کنند و برای مسئولان رسمی کشور ما، حضور در چنین ضیافت هایی مطلقاً جایز نیست؟یا در سطحی دیگر، مگر مواردی چون رعایت حجاب و پوشش اسلامی خصوصاً برای بانوان خاصه در مسابقات ورزشی بین المللی و علی التخصیص هنگام دریافت جوایز بر روی سکو و به طور مشخص و متعارف، هنگام دست دادن با جنس مخالف، مگر رعایت و ملاحظه نمی شود؟!

پس به قرینه ی مقابل، هم چنان که مثلاً موضوع دست دادن با جنس مخالف به راحتی توسط برگزیدگان المیپادهای علمی و مسابقات ورزشی و... حذف می شود و طرف مقابل هم با علم به این که این اقدام، در راستای عمل به یک تکلیف دینی و مطابق با یک قانون شرعی صورت می گیرد، هیچ گاه آن را توهین به خود قلمداد نمی کند، پس به راحتی می توان بسیاری از این خرده تشریفات غیر الزام آور را در بحث مناسبات دیپلماتیک رعایت نکرد و یا بسیاری از آن ها را بیشتر از حد و اندازه ی متعارف انجام داد.

2. نکته ی دوم و بلکه مهمتر آن که فراموش نکنیم میهمانان کلان شهر مشهد، میهمان پایتخت معنوی ایران اسلامی و ام القرای جهان تشیع، میهمان شهر و استان منسوب به امام مهربانی ها، حضرت امام علی ابن موسی الرضا علیه آلاف التحیه و الثناء هستند و در بحث تکریم و احترام زائر، همان گونه که خود آن حضرت، نهایت احترام و تکریم را در حق زوار خود انجام داده و خدام خود را به طرق مختلف به تکریم حداکثری زوارشان توصیه فرمودند، پس تمامی مسئولان بخش های دولتی و خصوصی که میهمان داخلی و یا غیر ایرانی را به این شهر و استان دعوت می کنند، قطعاً می بایست در تأسی از آن امام همام، چنین رویه ای را در پیش گیرند و بلکه اگر آن میهمان خاص، نماینده ی یک ملت و یا یک دولت خارجی باشد، بی شک می بایست حجم و گستره ی این تکریم و احترام متناسب و مضاعف هم باشد.

ناگفته پیداست اگر این میهمان، مسلمان، نماینده ی یک دولت و ملت و به طور اخص، یک عالم دینی و یا یک شخصیت برجسته علمی و چهره ی ماندگار فرهنگی و اجتماعی و... باشد، به مصداق فرمایش رسول گرامی اسلام (ص) که «حرمت مؤمن از کعبه بالاتر است»، بدیهی است این تکریم و اکرام ضیوف الرضا می بایست مضاعف و متناسب با جایگاه و شخصیت آن میهمان مورد توجه و اکرام ویژه قرار گیرد.

کوتاه سخن، آن چه در پی گفتن آن بودیم، در همین چند پاراگراف خلاصه می شود که چه اشکالی دارد و بلکه شایسته و مرضی خاطر حضرت امام رضا (علیه السلام) است که دوستان اندیشه ورز و خردگرا در حوزه ی بین الملل آستان قدس رضوی، هر گاه بحث استقبال و ملاقات یک میهمان غیر ایرانی با مقامات آستان قدس رضوی در رده های مختلف پیش می آید، با خود این گونه بگویند هرچند فرهنگ بیگانه، چنین توصیه دارد که به عنوان مثال، چون جایگاه ملاقات کننده، پایین تر سطح مقام ملاقات شونده هست، پس ضرورت ندارد یا مرسوم هم نیست که مثلاً پرچم کشورش بر روی میز قرار گیرد، یا متعارف نیست که میهمان پس از خروج از خودرو در پارکینگ یا از مقابل درب آسانسور استقبال شود، اما نهاد ما چون منسوب به امام مهربانی هاست که از پدر مهربان تر و از برادر شفیق تر است، پس این سطح از احترام و تشریفات را محض رضای خدا و رضایت خاطر ولی خدا قائل می شویم.

مثال دیگر آن که همگان می دانیم طبق پروتکل های متعارف و بسته به سطح مقام و جایگاه رسمی میهمان، مرسوم است هنگام ملاقات، در سطح عادی، میهمان را از جلوی درب اتاق میزبان استقبال کرد و در سطح بالاتر، برخی را از جلوی درب آسان بر ساختمان (آسانسور) و روشن است که در سطح عالی، برای مسئولان عالی رتبه، این استقبال می بایست از پای پلکان پرواز در فرودگاه صورت گیرد.

حال، روی دوم سخن ما این است که چه اشکالی دارد دوستان فعال در امور بین الملل آستان قدس رضوی با خود این گونه بگویند چون این میهمان، هرچند شخصیت سیاسی و اصطلاحاً چهره نیست، اما چون منسوب به مثلاً عتبه ی مقدسه ی علوی است یا از فلان سازمان و نهاد اسلامی در فلان کشور اسلامی و حتی غیر اسلامی به مشهد الرضا سفر کرده است، پس ما نیز در تأسی از «اسوه ی حسنه» و به احترام شریعت نبوی و با نگاه سیره ی علوی و از منظر عطوفت رضوی، وفق پروتکل های مرسوم عمل نکرده، بلکه برای تکریم و تعظیم بیشتر میهمان، یک قدم جلوتر از آن چه که عرف معمول در تشریفات بین الملل می گوید، انجام می دهیم!

موضوع علی الظاهر ساده ای که نه تنها، نقص و نقض رسوم به شمار نمی رود، بلکه چون اغلب میهمانان از این آداب دیپلماتیک مطلع هستند، با مشاهده ی اعمال سطحی بالاتر از تشریفات متعارف، هم بسیار خرسند شده و هم این که لطف میزبان را هیچ گاه فراموش نخواهند کرد!

اجازه بدهید خاطره ی کوتاهی را در همین زمینه نقل کنم و آن این که خود این حقیر به عنوان نفر اول هماهنگ کننده ی آخرین سفر شهردار وقت مشهد به کشور دوست پاکستان (این ایرانی ترین همسایه ی شرقی) و ایالت پنجاب و کلان شهر لاهور (تابستان سال 1388)، طی 13 روز اقامت در آن کشور به عینه شاهد بودم دوستان پاکستانی در فرمانداری لاهور، همان سطح تشریفات و پروتکل هایی را برای این سفر 9 روزه مقرر کردند که عیناً برای سفر چند ماه قبل استاندار وقت خراسان رضوی اجرا شده بود و جالب آن که هر دو سطح تشریفات در حد شهردار و استاندار هم نبود، بلکه در سطح سفر معاون اول رئیس جمهوری یک کشور دیگر به استان و شهرشان بود!

 اتفاق خوشایندی که به اعتراف نه تنها مقامات عالی رتبه ی این دو هیئت بلکه تمامی اعضای پرشمار هیئت همراه، حتی با گذشت سالها از آن تاریخ، هیچ گاه از ذهن و فکر آنان بیرون نرفته و هنوز هم با نگاه شایسته ی تقدیر و احترام از این دو سفر یاد می کنند!

سخن کوتاه، هرچند بحث رعایت یا عدم رعایت یک امر متعارف و ساده و معمول در تشریفات بین الملل، بهانه ای برای طرح موضوعی مهمتر و محوری تر شد، اما به امید روزی که مصداق این آیه ی شریفه ی قرآن کریم: «فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه» (بشارت بده به بندگانی که اقوال گوناگون را می شوند، اما بهترین آنها را تبعیت می کنند)، ما نیز در استان و شهر منسوب به عالم آل محمد(ص)، هر مبحثی را که در هر حوزه ای خاصه در مقوله ی مرتبط با سخن ما یعنی «توسعه ی روابط خارجی و مناسبات دیپلماتیک» شنیدیم یا خواندیم، پس از اندکی تأمل، با آموزه های دینی و فرهنگ غنی ایرانی - اسلامی خود مطابقت داده و سپس با جرأت و جسارت و با لحاظ شاخص عطوفت حداکثری اسلامی و برادری و میهمان نوازی، مد نظر قرار دهیم؛ ان شاءالله الرحمن