«ایران» رنگین کمان گردشگری سلامت ... ایران به‌عنوان چهارمین کشور بزرگ در آسیا و هفدهمین کشور بزرگ در دنیا سابقه طولانی در طب سنتی دارد به‌طوری‌که بسیاری از درمان‌های گیاهی سنتی هنوز هم بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره ما ایرانیان است، این بخشی از یادداشت یوسف بیدخوری معاون اداره ‌کل میراث فرهنگی خراسان رضوی برای بازار است. تاریخچه گردشگری سلامت با طب بوعلی سینا اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد. این دانشمند بزرگ ایرانی با دسته‌بندی منابع مختلف سلامت به سه دسته آسایشگاه‌های معنوی، چشمه‌های درمانی و آب‌های گرم، نحوه استفاده و مزایای هر دسته را موردبررسی قرارداد بعدها با پیشرفت‌های پزشکی و در دسترس بودن تجهیزات پیشرفته پزشکی در ایران فرصت‌های جدیدی برای صنعت گردشگری و به‌ویژه گردشگری سلامت ایجاد شد.

ایران اسلامی سرزمینی مملو از چشمه‌های آب گرم، گل‌های آتش‌فشانی و چشمه‌های معدنی است که با ساخته‌شدن استراحتگاه‌های پزشکی در مجاورت آن‌ها در نقاط مختلف کشور، موجب رونق این صنعت و سفر عده زیادی از گردشگران سلامت به‌منظور بهره‌مندی از خواص درمانی آن‌ها شده است بعلاوه گردشگری سلامت به دلیل ظرفیت بالای آن در ایجاد درآمدهای ارزی و اشتغال‌زایی از طریق صادرات خدمات درمانی و سلامت و کمک به کشور برای تعامل سازنده با منطقه و جهان از اهمیت بالایی برخوردار است. 

سالانه حدود ۶۰۰ هزار گردشگر سلامت برای درمان به استان‌های مختلف ایران ازجمله تهران، خراسان رضوی، فارس، گیلان، اردبیل و ایلام، مازندران و یزد سفر می‌کنند که لازم است برای تدارک و پشتیبانی مؤثر از آن‌ها برنامه‌ریزی و چاره‌اندیشی مناسبی صورت پذیرد.

از محاسن گردشگری سلامت در ایران این است که جدای از بهره‌گیری از امکانات پزشکی و پی گیری مراحل درمان، گردشگران می‌توانند با حضور در کشورمان از جاذبه‌ها و مکان‌های طبیعی بی‌نظیر و متنوع گردشگری بازدید کرده و اوقات خوشی را در مقاصد گردشگری سپری کنند.

درآمد چشمگیر

طبق اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یک توریست پزشکی در هر سفر بین سه هزار تا هفت هزار دلار هزینه می‌کند و چنانچه ظرفیت‌های بالقوه گردشگری به بالفعل تبدیل شود درآمد کشور از محل جذب گردشگران سلامت می‌تواند به میلیاردها دلار برسد. از طرفی درآمدزایی خدمات گردشگری سلامت فقط به خدمات پزشکی محدود نمی‌شود زیرا این افراد خدمات غیر درمانی و گردشگری هم دریافت می‌کنند و اغلب یک یا چند نفر همراه هم دارند بنابراین درآمد صنعت گردشگری سلامت در ایران باید با احتساب همه این موارد چشمگیر و قابل‌اعتنا است.

امروزه گردشگران سلامت بیشتر از کشورهای عراق، آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان، کویت، سوریه، لبنان، بحرین، ترکیه، پاکستان، عمان، بعضی از کشورهای آسیای مرکزی و همچنین کشورهای استقلال‌یافته شوروی سابق و حتی آفریقا و اروپا برای درمان‌های متنوعی به کشور ما سفر می‌کنند که درمان جراحی چشم، چشم‌پزشکی به‌ویژه عمل لیزیک، جراحی قلب باز، جراحی کاهش وزن، جراحی پلاستیک، جراحی ایمپلنت، جراحی ستون فقرات و پیوند اعضا، ترمیم ضایعات نخاعی، درمان ناباروری، جراحی‌های زیبایی به‌خصوص عمل بینی، کاشت مو ، زنان و زایمان، ارتوپدی، قلب و عروق، دندانپزشکی و کاشت دندان، توان‌بخشی، پیوند مغز استخوان، پیوند کبد و سلول‌های بنیادی از مهم‌ترین آن‌ها به شمار می‌آید.

طبق اظهارات مقام‌های وزارت بهداشت، درمان و علوم پزشکی، ظرفیت درآمد ارزی بالقوه برای جذب بیمار خارجی در کشور بیش از پنج برابر وضعیت فعلی است و با برنامه‌ریزی منسجم و هماهنگ می‌توان سالانه ۲ تا ۲.۵ میلیون نفر بیمار خارجی را به‌خصوص در حوزه سرپایی در مراکز درمانی کشور پذیرش نمود و با توجه به این‌که بر اساس برنامه چشم‌انداز گردشگری کشور، بایستی تعداد گردشگران به ۲۰ میلیون نفر در سال ۲۰۲۵ افزایش یابد لذا گردشگران سلامت می‌توانند سهم خوبی در این خصوص داشته باشند.

مزیت‌های ایران در گردشگری سلامت

آنچه موجب ترغیب گردشگران سلامت جهت سفر به ایران شده، مزیت‌های ویژه و ظرفیت‌های متنوعی است که در حوزه سلامت، درمان و گردشگری کشور وجود دارد .

سابقه درخشان و کهن ایران درزمینهٔ طبابت، وجود مراکز درمانی متعدد تخصصی و فوق تخصصی در سطح بین‌المللی، استانداردهای بالا در تحقیقات و خدمات پزشکی، وجود پیراپزشکان و متخصصان پزشکی، کادر پزشکان و پرستاران دارای صلاحیت بالا، خدمات پزشکی مبتنی بر اعتقاد مذهبی و وجود بیش از ۵۰ دانشکده پزشکی، آزمایشگاه‌های دارای ابزار ژنتیکی مجهز بخشی از داشته های ما برای جذب وریست است.

مطرح بودن در سطح جهانی در تخصص‌های جراحی قلب، پیوند، چشم، پلاستیک و زیبایی، درمان ناباروری و دندان و هزینه‌های پایین و رقابتی در مقایسه با رقبای منطقه‌ای و اراده و الزام قانونی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و همچنین وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی همگی از بستر های موثر در بهره گیری از ظرفیت حوزه گردشگری سلامت است.

موقعیت ویژه جغرافیایی-سیاسی کشور در منطقه خاورمیانه و مجاورت با ۱۵ کشور درحال‌توسعه‌ای که دارای ضعف‌های اساسی درزمینهٔ زیرساخت‌ها و کیفیت خدمات پزشکی و ظرفیت‌های گردشگری سلامت هستند در کنار جاذبه‌های گردشگری متنوعی همچون شرایط آب و هوایی مطلوب، برخورداری از اقلیم و مناظر شگفت‌انگیز ، آثار تاریخی باشکوه تاریخی و فرهنگی، محیط فرهنگی مناسب برای کشورهای مسلمان و تجانس و مشابهت فرهنگی و زبانی با همسایه‌های خارجی از دیگر مزیت های ایراناسلامی برای پذیرش توریستاست.

همچنین ظرفیت‌های ایران درزمینهٔ طبیعت‌درمانی و برخورداری از حدود ۳۰۰ چشمه معدنی با خاصیت درمانی و لجن درمانی و مراکز آب‌درمانی با بهره‌گیری از چشمه‌های آب گرم، استفاده از گل‌فشان‌های ایران خصوصاً در سواحل دریای عمان، ظرفیت‌های دریا درمانی، آفتاب درمانی ساحلی، نسیم درمانی ساحلی و رسوبات دریایی و همچنین شن درمانی خصوصاً دربیابان های مرکزی و شرقی ایران ازجمله ظرفیت‌های گردشگری درمانی کشور به شمار می‌روند.

استان‌های تهران، خراسان رضوی و جنوبی ، اردبیل ، آذربایجان شرقی و غربی ، مازندران ، گیلان ،کرمان و سیستان و بلوچستان ، اصفهان، سمنان، همدان ، مرکزی ، ایلام ، قم و یزد و خیلی از دیگر استان‌های کشور و جزیره کیش پتانسیل‌های لازم را جهت بهره‌برداری و استفاده درمانی از چشمه‌های آب‌معدنی واب‌های گرم و بهره‌گیری از گیاهان دارویی ، دهکده‌های سلامت و نقاهتگاه‌ها دارا می‌باشند.

وضع قوانین

در سال ۱۳۸۲ برای اولین بار گردشگری سلامت از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بیشتر باهدف اشتغال‌زایی برای دانش‌آموختگان رشته پزشکی موردتوجه قرار گرفت ولی از سال ۱۳۸۳ و پس از ادغام سازمان میراث فرهنگی، سازمان ایران‌گردی و جهانگردی و سازمان صنایع‌دستی و تشکیل سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و فعالیت آن به‌عنوان یکی از معاونت‌های ریاست جمهوری بود که به گردشگری سلامت به صورتی مستقل و ویژه موردعنایت بیشتر قرار گرفت.

ابتدا دستورالعمل شرایط و ضوابط مراکز پزشکی پذیرای گردشگری سلامت (شرایط عمومی، نیروی انسانی، تجهیزات پزشکی، شرایط جغرافیایی، شرایط جانبی و ضوابط وضعیت تجهیزات پزشکی مراکز ارائه‌دهنده خدمات درمانی در ایران) در سال ۱۳۸۷ و همچنین آیین‌نامه اخذ مجوز خدمات گردشگری سلامت توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که در سال ۱۳۹۰ تصویب و زمینه بهره‌گیری از ظرفیت درمانی در کشور فراهم شد.

سپس در سال ۱۳۹۳ آیین‌نامه‌ای برای اعطای مجوز پذیرش بیماران بین‌الملل در مراکز درمانی تدوین و ابلاغ شد که بر اساس آن بیمارستان یا مرکز درمانی که تمایل به فعالیت درزمینهٔ پذیرش بیماران خارجی داشتند می‌بایست چک‌لیست‌های مربوطه را تکمیل می‌کردند و اگر واجد شرایط تشخیص داده می‌شدند به آن‌ها مجوز(دپارتمان پذیرش بیماران بین‌الملل (IPD) ) داده می‌شد و بر اساس آن بایستی فرآیندی را در مجموعه طراحی می‌کردند که خدمات درمانی به بیماران بین‌المللی به شکل مطلوب و استاندارد ، با کمترین هزینه و در سریع‌ترین زمان ممکن ارائه می‌شد.

از آن زمان وظایفی همچون دریافت درخواست بیمار خارجی، بررسی پرونده، پیشنهاد پزشک، دریافت هزینه‌های پیش‌پرداخت، پاسخگویی به بیماران اعم از ارتباط تلفنی، ایمیلی یا برقراری اجلاس و هماهنگی با پزشک معالج و واحدهای بیمارستان اعم از درمانگاه، پاراکلینیک، اتاق عمل، بخش بستری، ترخیص، انجام امور مالی جهت تسهیل فرآیند تشخیص و درمان و ارتباط با ارجاع‌کننده بیمار از مهم‌ترین وظایف بخش IPD به شمار می‌رود.

گفتنی است انجام فرآیندهایی درزمینهٔ چگونگی پذیرش بیماران قبل از وارد شدن به کشور، برنامه‌ریزی برای سفر، صدور ویزای درمان با هماهنگی وزارت امور خارجه و هماهنگی با بخش‌های پشتیبانی خارج از بیمارستان جهت ارائه خدمات به بیمار و همراهان وی اعم از تهیه بلیت پرواز ، استقبال و بدرقه فرودگاهی، هتل، مترجم، ترانسفر داخل شهری و بین‌شهری، رزرو محل اقامت، ارائه سایر خدمات تفریحی و گردشگری که بایستی در برنامه‌ریزی برای گردشگران سلامت در نظر گرفته شود؛ از وظایف قانونی شرکت‌های خدمات مسافرتی و گردشگری دارای مجوز گردشگری سلامت تحت نظر وزارت میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع‌دستی است.